(
امتیاز از
)
جایگاه والای رنگ سیاه در خاموشی منیت‌ها
صدای شیعه: در طول تاریخ بشری نمونه‌هایی مشاهده شده‌اند که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و یک صورت سمبلیک (الگوی کهن) را بوجود آورده‌اند؛ حال باید ببینیم که یک صورت یا فرم سمبولیک چیست؟
«ارنست کاسیرر» نظریه‌پرداز اسطوره گرا، صورت سمبلیک را گونه‌ای انرژی روح می‌داند که از این طریق محتوای ذهنی معنی با نشانه‌ای ملموس مرتبط است.
در این نوشته مبحث رنگ در معماری به عنوان یک فرم سمبولیک از دو منظر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ نخست تعریفی که از رمزشناسی رنگ مدنظر است و دوم بعد متافیزیکی رنگ بعنوان یک فرم سمبولیک در معماری آیینی است.
اعداد اسطوره‌ای و رنگ‌ها
در سمبولیسم اعداد دارای جوهره اسطوره‌ای - دینی هستند، مثلا عدد سه (فرم پایه در هندسه و بنیادی از جسم، روح و جان)، عدد چهار (فرم مربع در هندسه، جهات اربعه و ...) و عدد هفت که رمز کمال مطلق است و در آیین‌های مختلف مقدس است و قدیمی‌ترین قومی که به آن توجه داشت قوم سومر است، در تاریخ ایران نيز به این عدد توجه زیادی شده است؛ چرا که مقبره کوروش بر روی هفت پله قرار دارد، رسم هفت سین در عید باستانی نوروز، هفت‌خان رستم در شاهنامه و ...
اسطوره‌های ایرانی و رنگ
در اساطیر ایرانی دو رنگ سرخ و آبی بیش از رنگ های دیگر، محتوایی اسطوره‌ای و آیینی دارند؛ رنگ سرخ سمبولی از آتش است. آیین چهارشنبه سوری نشان می‌دهد که آتش نزد ایرانیان جایگاهی خاص داشته است. (واژه سور به معنی سرخ و برافروختن آتش سرخ است)
ايرانيان قبل از نوروز به آتشکده می‌رفتند و معتقد بودند آتش راهنمای آنهاست و گاهی رنگ سرخ را مظهر باروری و نمادی از خون می‌دانستند.
از دیگر مضامین سنت ایرانی نیلوفر آبی است که بر خلاف رنگ سرخ، بعد از اسلام کاربرد و تقدس فراوانی داشته است، مانند مسجد جامع اصفهان و کاشیکاری‌های مسجد شیخ لطف الله. در اساطیر ایرانی نیلوفر، گل ناهید (تصویر مادینه هستی) بشمار می‌رفته است، گاهی رنگ کبود نیلوفر مظهر ماتم و عزا هم بوده است.
متافیزیک فرم‌های سمبولیک (اسطوره دینی)
رنگ ها از ساحت قدسی هنر دارای مراتبی هستند که آنها را نماد مراتب وجود در عالم می‌دانند. نجم‌الدین رازی در مرصادالعباد مقام نفس را دارای نور ارزق، حاصل ترکیب نور روح با ظلمت نفس می‌داند. با زیاد شدن نور روح و کم شدن ظلمت نفس، نور سرخ مشاهده می‌شود؛ با غلبه کردن نور روح، نور زرد پدید می‌آید؛ پایان یافتن ظلمت نفس نور سفید و حاصل آمیخته شدن نور روح با صفای دل نور سبز است و آخرین مرحله و با صاف شدن کامل دل، نوری چون نور خورشید نمایان می‌گردد. (کامل نیا 1386، 12)
رنگ در معماری آیینی: اسلام و مسیحیت
در اسلام رنگ سبز دربرگیرنده عالی‌ترین معنی عرفانی است و خصوصا با نام حضرت خضر تجلی می‌کند. همچنین به مفهوم امید و باروری و ابدیت است و دو بعد ذاتی آن، گذشته (آبی) و آینده (زرد) می‌باشد و رنگ قرمز در تضاد با آن به معنی حال نشان داده شده است.
رنگ سیاه در کنار رنگ سبز نیز در اسلام، رنگ خاص اهل بیت شمرده می‌شود. رنگ سیاه نمادی از فنا شدن و شرط لازم برای متکامل شدن است و این حکایت از نهایت ظهور جمال حق دارد که سالک را می‌سوزاند.
فنای فی الله و خاموشی منیت ها همچنین تشابه آن با رنگ سیاه به طرز زیبایی توسط شیخ محمود شبستری به نظم در آمده است:
این فقر حقیقتی است الحق آنجاست سوار وجه مطلق
شیشه فنا در این نیام است آن نور سیه در این مقام است
در مسیحیت رنگ قرمز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و خون مسیح قداست تاریخی جاودانی دارد. (فرهنگ اساطیر، 308) همچنین رنگ طلایی بعد از رسمیت یافتن آیین مسیح توسط کنستانتین، بدلیل اشرافی بودنش از رنگ های مورد توجه در مسیحیت است؛ به گونه‌ای که زرگری شریف‌ترین حرفه ابدی در خدمت کلیسا بشمار می‌رود.
رنگ و نور
جلال الدین رومی دنیای رنگ را خالی از تضاد نمی‌بیند و شگفتی اینجاست که رنگ از چیزی بدون رنگ نشأت می‌گیرد یا به تعبیری نور که علت دیدن رنگ هاست، خود بی‌رنگ است و رنگ وجودی است بر پایه نور. آنچه بدون رنگ است نور محض و قلمرو ذات یگانه مطلق است. از این رو غزالی سختی شناخت خداوند را درخشش او می‌داند که توانایی ادراک او وجود ندارد.
دیدگاه اسطوره شناسانه به دنبال نمایاندن واقعیت‌های خاموش شده در پس تکرارها و تقلیدهای بدون انتخاب امروزین ما از الگوهای گذشته است و از سویی دیگر به ارتباط تنگاتنگ آنها با نحوه زندگی افراد اشاره دارد، بنابراین متافیزیک در بررسی خود، به دنبال یک حلقه رابط برای اسطوره می‌گردد، درحالیکه معرفت شناسی انتقادی مدرن و نقد اسطوره گرا بر این عقیده است که اندیشه اسطوره‌ای درجات مختلفی از واقعیت ندارد و درجات متمایز کننده‌ای برای تعیین قطعیت عینیت نیز وجود ندارد و بیشتر بدنبال مشخص کردن حوزه‌های مختلف بررسی خود می‌باشد.
تجلی اعداد اسطوره‌ای در معماری و یا استفاده از مضمون‌های آشنایی همچون درخت مقدس، باغ و ... دلالت بر همپایه‌ای و همبستگی اسطوره با دیگر مقوله‌های زندگی در زمان خود است. (کامل نیا 1386، 14)
منابع
1. کامل نیا، حامد. 1386. «رنگ و بیان اسطوره ای آن در معماری»، در آبادی 54. 10-15.
2. کاسیرر، ارنست. 1378. فلسفه صورت های سمبولیک، ترجمه یدا... موقن. تهران: انتشارات هرمس.
3. رازی، نجم الدین. 1373. مرصادالعباد. تهران: انتشارات علمی. 170.
4. مددپور، محمد. 1372. تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی. تهران: انتشارات امیرکبیر. 232-236.
5. رومی، جلال الدین. مثنوی، ترجمه R.A Nicholson، 146.
سارا جهرمی کارشناس معماری و محمدرضا عطایی همدانی کارشناس ارشد معماری
انتهای پیام