عزاداری و سنت های دیرینه در برخی شهرهای ایران

دراین مطلب به برخی از آئین ها و مجالسی که در شهرهای مختلف ایران در ایام محرم برگزار می شود، اشاره می کنیم:

* بیجار

مراسم عاشورا و تاسوعای حسینی در بیجار، مراسمی کم نظیر است. با دیدن هلال محرم در آسمان بیجار، چند علم سیاه و نقش دار بر بام مسجدها برافراشته می شود و مردم در عاشورای حسینی، به یاد امام پابرهنه هستند و آب نمی نوشند.

* ترکمن صحرا

ترکمن ها در روز تاسوعا و عاشورا در مساجد جمع می شوند و به نیازمندان غذا می دهند و عزاداری می کنند. ترکمن های شمال خراسان در روزهای محرم، نان ویژه ای به نام قتلمه می پزند و در میان عزاداران امام حسین (ع) پخش می کنند.

هم چنین به خانواده هایی که در یک سال گذشته، عزیزان شان را از دست داده اند، سر می زنند.

* کرمانشاه

از عهد قاجار به بعد، در کرمانشاه، تکیه های بسیاری در مرکز شهر ساخته شد که در آن ها مراسم عزاداری ماه محرم برگزار می شود. دسته های زنجیرزن در تاسوعا و عاشورای حسینی، بیرون از فضای مسجد به سوگواری می پردازند.

هیات های گوناگون عزاداری، با حمل علم و کتل به همراه دسته های زنجیرزن و سنج زن ها، از مسجد بیرون می آیند و سمت مزار شهیدان حرکت می کنند. دور تا دور کتل ها، پیرمردهای شهر با آهنگی غم انگیز، شعرهایی در سوگ امام حسین (ع) می خوانند و زن ها پشت سر آن ها شیون و زاری می کنند.

در کرمانشاه روستاهای کندوله و فش، مراسم عزاداری ویژه ای دارند. عزاداران روستا، به روستاهای دیگر می روند و در هر روستا از آنها پذیرایی می شود. همچنین گهواره نمادین حضرت علی اصغر (ع)، روی دوش مردم حمل می شود.

* آمل

در آمل هم مثل دیگر شهرهای کشورمان، با آمدن محرم شهر سیاه پوش می شود. مردم بیشتر نذرهایشان را که عموما آش، خرما و شربت است برای ماه محرم نگه می دارند در آمل و روستاهای اطراف آن، مراسم نخل گردانی مرسوم است. از روز اول تا هفتم محرم، مردم به عزاداری می پردازند و در این روزها نذرهای شان را ادا می کنند.

در روز هفتم، همه مردم به کنار نخلی می روند و به آن سلام می کنند. آن ها بر این باورند که نخل، تابوت امام حسین (ع) است. در روز هشتم، مردم نخل را بیرون می آورند و در محله ها می گردانند. کسانی که نذر شیر دارند، در روز هشتم و نهم و دهم، بین مردم شیر پخش می کنند و نخل به در هر خانه که می رسد، اهالی خانه نذرشان را ادا می کنند.

در شب شام غریبان، نخل را دور محله می گردانند و مردم پابرهنه و شمع به دست، همراه نخل به امام زاده می روند و تا صبح سینه زنی و عزاداری می کنند.

* خرمشهر

خرمشهر که کربلای ایران است و داستانی نینوایی دارد، از گذشته به خاطر داشتن ده ها حسینیه به نجف ثانی مشهور است. در روزهای محرم، دسته های گوناگون در خرمشهر به عزاداری می پردازند.

هیات های کردها، لرها، بوشهری ها، آذربایجانی ها و عشایر عرب، به شیوه های گوناگون عزاداری می کنند.

در حسینیه حیدریه که بیش از دویست سال قدمت دارد، عزاداری سنتی برپا می شود. در مسجد جامع شهر هم مردم فراوانی به یاد شهیدان کربلا جمع می شوند.

در شلمچه هم که قتلگاه سی هزار شهید است، زایران و کاروان های عزاداری رو به کربلای حسینی می ایستند و زیارت عاشورا می خوانند و عزاداری می کنند. در روزهای محرم، مسافران فراوانی از سراسر کشور برای شرکت در مراسم عزاداری به شلمچه می روند.

* جزیره قشم

جزیره قشم، بزرگترین جزیره کشور که بیشتر مردم آن سنی هستند. در روزهای عاشورا، مردم قشم به احترام امام حسین (ع) روزه می گیرند و در مسجد قرآن می خوانند. شیعیان جزیره در مسجدهای بزرگ قشم، برای سالار شهیدان سوگواری می کنند.

* کاشان

در ماه محرم، عشق کاشانی ها نسبت به اهل بیت (ع) به اوج خود می رسد. هزاران دسته عزاداری تشکیل و شهر یک پارچه سیاه پوش می شود. خیابان ها پر از پرچم های سرخ و سبز و سیاه است. عزاداری ها، اول محرم آغاز می شود و آخر ماه صفر به پایان می رسد.

مراسم ویژه از اول محرم تا شانزدهم محرم ادامه دارد که به 'شش امام حسین (ع)' معروف است. در این شب ها، همه در حسینیه ها و مساجد سرگرم عزاداری اند. سیصد دسته عزاداری در کاشان وجود دارد که هر کدام نشانی از کربلا را حمل می کنند که علم، کتل، توغ جریده، شش گوشه نهر علقمه، نخل و شط فرات، جزو مشهورترین نشانه هاست.

* آذری زبانان

در ماه محرم، عزاداران آذری زبان در هر جای ایران اسلامی که باشند به شیوه های خاصی در سوگ شهادت امام حسین (ع) عزاداری می کنند. این برنامه سوگواری، در آذربایجان بر طبق آداب و رسوم مخصوصی برگزار می شود.

- مراسم طشت گذاری

یک هفته مانده به محرم و یا در آخرین جمعه ماه ذی الحجه الحرام، مراسمی با عنوان استقبال از محرم و اعلان عزای حسینی، در جامع شهرها برپا می شود. در این مراسم، مداح روضه خوانی می کند و عزاداران نیز به سینه زنی و زنجیر زنی می پردازند. در آن حال، دو صف مقابل هم قرار می گیرند و یک نفر به عنوان میاندار که با رجزها و آهنگ ها آشنا باشد انتخاب می شود.

در پایان مراسم، حدود 10 نفر از عزاداران، کوزه های پر از آب را گرداگرد مجلس می چرخانند. این کار به یاد جانفشانی های علمدار کربلا حضرت عباس (ع) اجرا می شود. مردم عزادار نیز با شعارهای 'دخیل یا عباس' تبرکا از آب کوزه ها می نوشند.

- مراسم دسته های شاه حسینی (واخس – شاخس)

شب های تاسوعا و عاشورا، مراسم 'شاخس _ واخس' برگزار می شود؛ عزاداران حاضر، روی زانوهای خود نشسته، دست ها را به طور هماهنگ بالا می برند و محکم روی زانوهای خود می کوبند و یا در روز، این عمل را با کوبیدن پای ها به زمین در حالی که دایره وار می چرخند انجام می دهند و اشعار و کلمات را همگی با هم تکرار می کنند.

- مراسم شام غریبان

بعد از عصر عاشورا و یادآوری حادثه تلخ کربلا سوگواران، تا پاسی از شب هیچ چیزی میل نمی کنند، این عمل به احترام اسرای والا مقام کربلا انجام می شود. در آن حال، ابتدا با در دست گرفتن شمع به مسجد، می روند و در فضای تاریک مسجد، از زبان زینب کبری(س) اقدام به رجز خوانی می کنند و یا به یاد کودکان حسین (ع) به بیرون از شهر می روند و اقدام به نوحه سرایی می کنند.

* خلخال

آیین عزاداری یقه بندان به مناسبت سومین روز شهادت امام حسین (ع) و شهدای کربلا در خلخال برگزار می شود.

در این آیین بر اساس یک سنت دیرینه در تمام مساجد و حسینیه های شهر، شام پخته می شود تا هیچ یک از اهالی شهر از این سفره بی نصیب نمانند.

اهالی خلخال در حسینیه ها، مساجد و منازلی که از بدو تولد در آن منزل ثبت نام کرده و جزو اهل دسته آن محسوب می شوند، حضور یافته و پس از برگزاری مراسم عزاداری و صرف شام، دکمه پیراهن سیاه یقه آن ها توسط پیرغلامان که معمولا از سادات هستند با راز و نیاز و دعای سلامتی تا سال آینده بسته می شود.

شهر خلخال دارای ده ها عباسیه، قاسمیه، اصغریه، اکبریه و حسینیه است که به ترتیب به نام های سقاخانه، مشعلدارخانه، چراغچی خانه، پیش خدمت خانه و فرش خانه معروف هستند.

این اماکن مذهبی در دو محله بالا و پایین شهر قرار گرفته و معمولا هرکس در این شب در منزلی که از بدو تولد در آن توسط پدرش ثبت نام شده، حاضر شده و مراسم یقه بندان را انجام می دهد.

برخی نیز با مراجعه به محل های مزبور و پس از بستن یقه خود شام نذری را برای صرف با خانواده به منزل می برند و در این میان شام از دنیا رفتگان که نام شان از سال ها پیش در دفتر منازل ثبت شده به نوادگان آن ها تحویل می شود.

به گفته ریش سفیدان و پیرغلامان، بستن یقه پیراهن های سیاه عزاداران به معنای پایان ایام عزاداری محرم و ثبت علامتی برای عزاداران تا شروع محرمی دیگر در سال آینده است و این دکمه در سال آینده توسط صاحب پیراهن باز و پوشیده می شود.

* مراغه

آیین سنتی 'وای عباس' همزمان با روز هشتم ماه محرم الحرام در حسینیه ها و هیات های مذهبی شهرستان مراغه برگزار می شود. در این روز که در مراغه تاسوعای کوچک نامیده می شود، عزاداران در گروه های 20 تا 30 نفری به یاد فداکاری های حضرت عباس(ع)، عباس گویان در هیات ها و حسینیه ها سینه زنی می کنند.

در این روز بیشتر عزاداران حسینی بر سر و صورت خود گل مالیده و با پای برهنه مسیرهای عزاداری را طی می کنند.

گرمای عشق امام حسین (ع) هوای سرد زمستان را در این دیار بر عزاداران بی اثر کرده و ساکنان منطقه از پیر، جوان و کودک در خیابان های سرد مراغه ساعت ها به عزاداری می پردازند.

پخش نذورات از جمله شیر، شربت، نان روغنی، کیک و کلوچه توسط مردم در بین عزاداران در این روز نسبت به روزهای گذشته رونق بیشتری می یابد.

* آذربایجان

آذری ها به خاندان پیامبر اکرم (ص) بویژه به امام حسین (ع) و یاران وفادارش، ارادت ویژه ای دارند. در مناطق ترک نشین کشورمان، روزهای محرم، کوچه ها و خانه ها سیاه پوش می شود و حتی نوزادان لباس سیاه می پوشند.

آذری ها مراسم ویژه ای، در روزهای محرم دارند یکی از این مراسم ها، تشت گذاری است. دو روز پیش از آغاز ماه محرم، مراسم تشت گذاری آغاز می شود. مراسم با نوحه سرایی شروع شده و مردم با سینه زنی در سوگ حضرت ابوالفضل (ع) عزاداری می کنند. ریش سفیدان هیات ها که به آن ها 'حسین چی' گفته می شود، مسوول مراسم هستند. یکی از آن ها پرچمی دستش می گیرد و جلو حرکت می کند و 'حسین چی' دیگری تشت خالی به دوش گرفته و دنبال او حرکت می کند.

دنبال آن ها هم حسین چی های دیگر با مشک و کوزه های پر آب حرکت می کنند. در این فاصله، فریاد 'لبیک یا حسین'، 'آه حسن، آه حسین' به گوش می رسد. تشت را در گوشه ای از مسجد یا حسینیه می گذارند و آب کوزه ها و مشک ها را در آن خالی می کنند. پس از این کار، روضه حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت رقیه (س) یا علی اصغر (ع) خوانده می شود. بعد هر کسی به نوبت تشت را می بوسد و لیوانی از آب آن را به نیت تبرک می نوشد.

* یزد

در یزد مراسم ماه محرم با چنان شور و حرارتی برگزار می شود که بعضی اوقات به یک التهاب مذهبی مبدل می شود. در میدان، که مقابل مدخل اصلی بازار واقع شده، چوب بست بزرگی تعبیه شده که نماینده یک نوع تابوتی است به نام 'نخل' و هر سال آن را با شال و آیینه می پوشانند. این دستگاه عجیب و غریب به وسیله صدها نفر از عزاداران دور میدان حمل می شود. این مردان در زیر نخل اجتماع می کنند تا ثواب حرکت دادن آن نصیب شان شود.

در ماه محرم نمایش های غم انگیز به مورد اجرا گذاشته می شود که همه آنها با خاطره مصیبت بزرگی که در عاشورا اتفاق افتاده، پایان می پذیرد. در روز عاشورا، صحنه های زیادی به معرض نمایش گذاشته می شود. حرکت کاروان کوچک از مکه و ورود آنها به کربلا و جنگیدن آنها و سرانجام قتل و اسارت زن ها و کودکان و رنج و تشنگی و شهادت امام حسین (ع) توسط هنرپیشگان متعصب در نهایت اخلاص نشان داده می شود.

در روز عاشورا، روحانیون سروده های مخصوص (نوحه) می خوانند و عده ای زنجیر زن و سینه زن به زنجیر زدن و سینه زدن مشغول می شوند. زنجیر زن ها شلوارهای گشاد سیاه به پا دارند و یک پیراهن گشاد در بر می کنند.

این مردان و پسران پشت خود را برهنه می کنند و زنجیرهای خود را بر آن فرود می آورند تا پشتشان کبود و زخم شود. عده دیگر سینه های برهنه خود را با آهنگ مخصوص با دست خود می زنند تا قرمز و حساس شود و عده ای با فریادهای 'یا حسین یا حسین' توام با صدای موزون طبل بر سرعت و هیجان مراسم می افزایند.

گفته می شود که هنگام وقوع واقعه کربلا یک سفیر فرنگی به امام حسین خواست کمک کند. به یاد بود این اتفاق، یک نفر ایرانی به لباس انگلیسی در می آید و برای نشان دادن مراتب قدردانی شیعیان در مقابل این کار خیر، نقش مهمی را در این مراسم عهده دار می شود. او را بر یک مرکب یا وسیله ای سوار می کنند و برای کار خیری که انجام داده مورد تحسین فراوان قرار می گیرد.

در روز عاشورا بعضی از تعزیه خوانان که جامه های پرشکوه ابریشمی با طرح های پرنقش پوشیده اند و سلاح هایی با خود دارند، سوار شترها با یراق ها و زینت های ایرانی می باشند که این شترها با خورجین های حاشیه و منگوله دار و مهر و زنگوله تزیین شده و در پیشاپیشی آنها موکبی از اسبان در حرکتند که سواران این شترها را فرزندان پیغمبر (ص)با عمامه های سبز تشکیل می دهند و همه را به گریه وا می دارد.

* بابل

مراسم 'دور خیمه گاه' از سال های بسیار دور در شام غریبان شهدای کربلا انجام می شود و مردم از اطراف و اکناف برای دیدن این مراسم به محله قاضی - کتی شهر بابل می روند و از خاکستر خیمه های سوخته، برای شفای بیماران خود تبرک می برند.

این مراسم که از سال های بسیار دور به صورت سینه به سینه به عزاداران رسیده است، بدین نحو است که دو خیمه ای که از روز اول محرم به نشانه خیمه های امام حسین (ع) و یارانش تهیه شده، در وسط میدانگاهی گذاشته می شود.

اعضای شرکت کننده در مراسم، توسط پیر غلام و پیشکار عزاداری انتخاب می شوند. عمده این افراد، جوان و ترجیحا از خانواده سادات، و به تعداد شهدای دشت کربلا، 72 نفر هستند.

قبل از ورود عزادارانی که با سربندها، شال ها و لباس های متحد الشکل، خود را آماده مراسم می کنند، مداحان با خواندن زیارت عاشورا، مستمعین و دل های مشتاقان را آماده می کنند. سپس عزاداران با ذکر 'یا حسین' وارد میدان می شوند.

مداحان با نوای نوحه مراسم را آغاز می کنند. هنگامی که سکر و مستی عشق به مولا در دل ها بالا گرفت دو نفر با لباس یزیدیان (قرمزرنگ) وارد میدان شده با حرکاتی خشن، در حالی که شلاق ها و مشعل هایشان را در آسمان به حرکت درمی آورند، کودکانی را که با لباس های عربی از ابتدای مراسم، در خیمه ها نشسته اند را می ترسانند. کودکان با ذکر 'یا حسین، یا اباالفضل' به هر سوی میدان می گریزند.

عزاداران کماکان بر سر و سینه می زنند سپس یزیدیان خیمه ها را به آتش می کشند. با به آتش کشیده شدن خیمه ها، شور و نوای عزاداران اوج می گیرد و در حالی که خمیده و هروله کنان به دور خیمه های در حال سوختن می گردند، با خواندن ذکرهایی بر سر و سینه می زنند. دور زدن عزاداران به دور خیمه ها و ذکرهاشان تا زمانی ادامه دارد که خیمه ها در حال سوختن است.

وقتی خیمه ها کاملا سوخت و چیزی از آن باقی نماند، عزاداران که بعد از آن همه تب و تاب گویی، به حال نیمه جان درآمده اند بر زمین می نشینند و مداحی با نوای محلی، به ذکر مصیبت از زبان حضرت زینب (س) با ترجیع بند 'برادر خواهرت بمیرد،' می پردازند. سپس با ذکر خیر از پیرغلامان اهل بیت، که سر به تیره تراب برده اند و سلام به پیامبر و ائمه اطهار مجلس به پایان می رسد.

در پایان، مردم مشتاق خاندان اهل بیت (ع) تبرکا از خاکستر خیمه ها برمی دارند و به امید شفا و برآورده شدن حاجات به سر و صورت می کشند.

* خوانسار

شهرستان خوانسار که یکی از شهرهای استان اصفهان است در ماه محرم و صفر حال و هوای خاصی می یابد و برنامه های عزاداری که در آنجا برپا می شود که در نوع خود بی نظیر است.

چند روز قبل از حلول ماه محرم، همه افراد، دست در دست یکدیگر با همدلی خاصی، کوچه ها و خیابان های شهر را مشکی پوش می کنند. هر کسی که بتواند، به نوعی در این برنامه سهیم شده، ارادت خود به اهل بیت علیهم السلام ابراز می کند.

تمامی جوانان شهر در هر محل، گردهم جمع شده، مساجد، حسینیه ها و تکایا را به سلیقه و ذوق خویش آماده می کنند و با پارچه های مشکی و جملات مختلف در مدح و عزای امام حسین (ع) و یارانش، آنجا را آماده عزاداری می کنند. با توجه به تعداد بی شمار هیات ها در این شهر، در این ایام، بر سر درِ هر مسجد و حسینیه یا تکیه ای، نام هیات یا محفل عزاداری را می توان دید که با نام یکی از اهل بیت علیهم السلام مزین شده است.

در ایام سوگواری ماه محرم، تقریبا تمام خوانساری های مقیم در شهرستان های دیگر به اتفاق خانواده، دوستان و آشنایان از شهرهای محل اقامت به دیار خویش بازمی گردند؛ هم چون قطره هایی خروشان و جوشان، که مشتاقانه به سمت دریا در حرکتند؛ با حضور این افراد شهر، جنب و جوش خاصی یافته، حتی جمعیت آن به چهار یا پنج برابر می رسد.

در ماه محرم و با برپایی سوگواری شهادت امام حسین (ع) چهره شهر از لحاظ اجتماعی دگرگون شده و فعالیت های اقتصادی و تجاری مردم نیز تحت تاثیر این ایام، کم رونق می شود.

برنامه عزاداری که شامل سینه زنی و زنجیر زنی ست ـ بدلیل ازدحام جمعیت عزادار ـ همیشه به دو بخش تقسیم می شود؛ عده کثیری از مردم، صبح هنگام و عده ای نیز در بعدازظهر برنامه عزاداری خود را برپا می کنند.

در طول مدت عزاداری، مردم سوگوار جهت استماع سخنان واعظان و بهره مندی از فیض مراثی آنها، تا پاسی از شب را در مساجد و تکایا سپری می کنند.

از سنت های مهم در عزاداری مردم خوانسار می توان به این موارد اشاره کرد:

1ـ مراسم 'تعزیه خوانی' که معمولا بعد از ظهرها برپا می شود.

2ـ حرکت دادن دسته های شترسوار و اسب سوار که یادآور عبور کاروان اهل بیت یا ترسیمی از سپاهیان کوفه ـ که به جنگ امام حسین (ع) آمده بودند ـ است. صدای شیپور جنگ و نقاره در لابه لای حرکت کاروان، تداعی صحنه های رزم و مبارزه آن زمان است.

3ـ حرکت دسته های عزاداری در قالب هیات های سینه زنی یا زنجیرزنی.

معمولا عزاداران، با پای برهنه و در حالی که بر پیشانی شان به نشانه عزا مقداری گل زده شده، در جمع هیات حضور می یابند.

* شاهرود

مردم شاهرود، در روز پنجم محرم مراسم ویژه ای را با نام یا عباس یا عباس دارند که نمونه مشابه آن در هیچ کجای کشور ندارد.

مردم شاهرود در روز پنجم محرم به ‌یاد جانفشانی‌های حضرت ابوالفضل‌العباس (ع)، آیین طوق بندان (علم‌بندان) را با شور و احساسات مذهبی خاصی برگزار می‌کنند.

این آیین طبق آداب و سنت های قدیمی همه ساله در عصر روز پنجم ماه محرم با به راه افتادن دسته‌های چاوش خوانی و سینه‌زنی با حضور انبوه عزاداران حسینی در محدوده بافت قدیمی شهر شاهرود برگزار می‌شود.

سنت عزاداری روزپنجم محرم به یادجانفشانی‌های حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) و با فریادهای

'یا عباس، یا عباس' از گذشته دور در شاهرود مرسوم بوده است و در بین مردم شاهرود احترام و اعتبار ویژه ای دارد.

مردم شاهرود با برپایی این آیین نمادین نشان می‌دهند که اگر در هنگام شهادت علمدار کربلا نبودند که به یاریش بشتابند امروز همه آماده‌اند تابه یاد آن روز علم حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) را برافراشته نگاه دارند.

تکیه بازار شاهرود که به 'تکیه زنجیری' معروف است و از بزرگترین تکایای این شهر به حساب می‌آید وظیفه جمع‌آوری طوق ها و برگزاری دسته طوق‌بندان را بر عهده دارد.

شهر شاهرود از حوالی ظهر روز پنجم محرم یکپارچه تعطیل و سیاه پوش است و ازدحام جمعیت عزاداران در مقابل مدرسه قلعه این شهر و خیابان شهید صدوقی (مزار) به گونه‌ای است که تمامی خیابان ها و کوچه‌های منتهی به محل مراسم مملو از جمعیت می‌شود.

چندین هیات عزادار حسینی تا پیش از برپایی 'طوق بندان' با اجرای آیین خاص سینه‌زنی و مداحی و در میان ماتم و اندوه به انبوه جمعیت حاضر در این مکان می‌پیوندد

* بروجرد

بروجردی ها توجه خاصی به مراسم سوگواری در ماه محرم دارند و بویژه در دهه اول این ماه شهر بروجرد میهمانان زیادی را به خود جلب می کند که مشتاق دیدن کارهای گروهی و مراسم محلی تاسوعا و عاشورا هستند.

برپایی سقاخانه، تکیه و روضه از کارهای رایج این ایام است هرچند فعالیت های کوچک و بزرگ فراوانی در این ایام انجام می شود. به هرحال مراسم محرم شامل بخش های مختلفی است:

- چهل منبر

در غروب و شامگاه تاسوعا، بسیاری از مردم و بویژه کسانی که در شب های قبل سقاخانه داشته اند درهای خانه خود را به روی مردم باز می کنند و سینی بزرگی در ورودی خانه یا حیاط می گذارند و در آن به یادبود شهدای کربلا شمع روشن می کنند و با نوشیدنی و دیگر نذورات از میهمانان پذیرایی می کنند.

بسیاری از زنان و مردان با تهیه چهل شمع، با پای برهنه و بدون این که با کسی صحبت کنند از این خانه به آن خانه رفته و شمع های خود را در چهل سقاخانه می گذارند. با این کار ضمن عزاداری، حاجات و خواسته های خود را نیز یادآوری می کنند و از امام حسین و یارانش شفاعت می طلبند. این آئین به چهل منبر مشهور است.

- سینه زنی و زنجیرزنی

هیات های سینه زن و زنجیر زن بروجرد، فعالترین و پرطرفدارترین دسته های عزاداری این شهر و روستاها و مناطق اطراف هستند.

هیات های زنجیرزن به صورت قطاری در دو صف موازی حرکت می کنند و باز هم به ترتیب از افراد سالخورده تا نوجوانان مرتب می شوند. چندین طبل و سنج زن مسوول ریتم بخشیدن و هماهنگ کردن زنجیرزنان هستند. لباس زنجیرزنی یک پیراهن سیاه ضخیم و بلند است که تا سر زانو ادامه می یابد و پشت آن دو دریچه همیشه باز دارد که محل برخورد زنجیر به بدن است. با رسیدن به هیات های دیگر، عزاداران به نشانه احترام زنجیرهای خود را بالا گرفته و تکان می دهند و همزمان یا حسین می گویند.

موسیقی محرم بطور خاص بازتاب موسیقی محلی است. آوازهای معروف به دشتی یا دشتی لری بسیار گسترده اند و عمدتا با نی یا سرنا همراه می شوند که حزن زیادی دارند. در ایام تاسوعا و عاشورا نیز همین سازها به همراه دهل مورد استفاده هیات ها قرار می گیرند و عبور دسته جات عزادار از خیابان ها با پخش نوحه ها و آوازهای دشتی و همراهی ساز انجام می گیرد.

- تکیه بندی

عبارت است از ترتیب دادن چادر بزرگی در صحن یا حیاط یک خانه یا در پیاده روی خیابان. تکیه محلی برای اجتماع عزاداران است و عمدتا با نقاشی ها و شعرهایی در مدح امامان و نیز با پارچه های سبز و مشکی تزئین می شود.

تکیه های قدیمی تر با برپا ردن خیمه های سایبانی بسیار بزرگ و دایره مانند در حیاط مساجد، حسینیه ها و خانه های مهم برپا می شدند. برخی از این چادرها به نحو بسیار زیبایی نقاشی و خطاطی شده بودند. اوج این هنر مربوط به دوره قاجار و اوائل پهلوی است.

- نذر چراغ

یکی از آداب تاسوعا و عاشورا نذر کردن چراغ برای سقاخانه هاست. به این نحو که معمولا از سقاخانه های مشخصی که ویژه این کار است چراغی با اجازه صاحبخانه بر می دارند و نذر می کنند که با برآورده شدن حاجاتشان مثلا ده چراغ جایگزین آن کنند. در برخی مواقع به جای چراغ از کالاهای دیگر بویژه لیوان و استکان که مورد استفاده هیات ها و سقاخانه هاست استفاده می شود.

- پرده خوانی

نوعی حماسه سرایی و نقالی است که طی آن راوی، در یک محل عمومی نظیر صحن یک امامزاده یا گورستان، بساط می گسترد و پرده بزرگی را به درختان یا دیوار می آویزد. این پرده تصویرهای مختلفی از قیام عاشورا و حوادث بعد از آن بویژه قیام مختار و انتقام از قاتلان حسین (ع) دارد. اسامی شخصیت ها در کنار آنان نوشته شده و نقال از صحنه ای به صحنه دیگر رفته و با آب و تاب و یا با صدایی غمناک قصه ها را روایت می کند و بییندگان متاثر نیز به گریه می افتند. خاتمه کار ذکر دعا و صلوات و جمع کردن پول برای نقال است.

* بوشهر

در آستان بوشهر مراسم ماه محرم همانند سایر شهرهای کشورمان با شکوه تمام برگزار می‌شود. علاوه بر مراسم‌های زنجیر‌زنی و سینه‌زنی و روضه‌خوانی مراسم‌های خاص منطقه برگزار می‌شود.

مکان‌های عزاداری از مسجدها، حسینه‌ها، میدان‌ها، خیابان‌ها، کوچه‌ها و منازل شخصی آغاز می‌شود. با فرا رسیدن ماه محرم سردرخانه‌ها و تکایا و امامزاده‌ها را علم سیاه زرد می‌زنند و مردم لباس سیاه پوشیده آنهایی که نذر دارند خود را برای پخت و پز آماده می‌کنند.

روضه و نوحه‌خوانی در هر شب به یک موضوع حادثه غم انگیز کربلا به شرح زیر اختصاص دارد:

شب اول، درباره فرا رسیدن ماه محرم، شب دوم درباره حضرت مسلم، شب سوم در باره طفلان مسلم، شب چهارم در مورد حج‌الوداع، شب پنجم در باره حر، شب ششم درباره علی اصغر، شب هفتم درباره حضرت علی اکبر(ع)، شب هشتم در باره قاسم داماد، شب نهم درباره حضرت عباس (ع) و شب دهم درباره امام حسین(ع).

- گهواره علی‌اصغر

تقریبا در تمام شهرها و روستاهای استان برای گهواره خدمت علی‌اصغر مراسمی بر پا می‌شود. در این گهواره چوبی که مختک نام دارد و با توری سبز آن را می‌پوشانند، شبیه علی‌اصغر را می‌خوابانند و آن را تکان می‌دهند و به نوحه‌خوانی و لالایی خوانی می‌پردازند. زنان نازا گهواره را تکان می‌هند و لالایی می‌خوانند.

در میدانی که مراسم روز عاشورا و یا تعزیه برگزار می‌شود، خیمه‌هایی که متعلق به امام حسین (ع) و حضرت عباس(ع) و حضرت زینب(س)، علی اکبر(ع) و قاسم(ع)است، بر‌پا می‌شود. مردم در خیمه‌ها به عزاداری پرداخته و مراسم نذری و نون پوشان (یک نوع نذری است که فرد نذر شده را بر خیمه امام حسین و یا در مساجد روی منبر خوابانده و تمام بدنش را با نان می‌پوشانند سپس نان را با حلوا به صورت لقمه‌های بزرگ درآورده و بین مردم تقسیم می‌کنند) را انجام داده و مشکل گشا تقسیم می‌کنند.

هنگام آتش زدن خیمه امام حسین ( ع) در ظهر عاشورا عزاداران در گرمای طاقت فرسا با شور و هیجان فراوان به گرد خیمه برسر و سینه خود می‌زنند و به عزاداری می‌پردازند، خاکستری را که حاصل از سوختن خیمه است به عنوان تبرک برای شفا بر پیشانی خود می‌مالند.

پس از پایان مراسم روضه‌خوانی مردم خود را برای مراسم سینه‌زنی آماده می‌کنند. ابتدا گروه دمام زنان با نواختن دمام مردم را خبر کرده و آنها را جمع می‌کنند. سینه زنان به صورت حلقه‌های دایره‌وار به گرد نوحه خوان می‌چرخند. نوحه خوان در وسط کنار سکویی نوحه می‌خواند و عزاداران در حالیکه با دست چپ کمر همدیگر را می‌گیرند، با دست راست به سینه می‌زنند.

مراسم دمام‌زنی و سینه زنی علاوه بر ایام عاشورا در ماه صفر و ماه مبارک رمضان در عزای حضرت علی (ع) نیز انجام می‌شود.

شب یازدهم محرم در مساجد و تکایا و حسینیه‌ها شام غریبان برگزار می‌شود. تمام چراغ‌های کوچه‌ها و معابر اطراف را خاموش می‌کنند و عزاداران به صورت دسته‌های چند نفری به راه می‌افتند. چند قدم که راه افتادند به صورت حلقه‌وار دور یکدیگر نشسته و شمع روشن می‌کنند و نوحه شب شام غریبان را می‌خوانند.

* سخن آخر

محرم، شمعی است افروخته امام حسین (ع) که هیچ گاه خاموشی نشاید. مادام که روزگار را بقایی است، شمع محرم جاودانه روشن است و هر سال که بگذرد بر فروغ این شمع افزوده می شود.

محبت حسین چنان بر دل عشاقش ریشه دوانیده که نام مبارکش دیده را بارانی و دل ها را تفتیده می کند آنگاه که دل تفتیده شد دیده را عنان از کف برود و شبنم اشک به سیلاب سرشک مبدل می شود و این التهاب و تفتیدگی را چه تواند آرام سازد جز یاد و ذکر حسین و سوگواری؟.