شاه جنون کشتن پیدا کرده بود

صدای شیعه: جوان نوشت؛ تا زمانی که با خود وی صحبت نکرده و با قرائن درنیافتم که مخاطبم کسی جز «منصور رفیع‌زاده، آخرین نماینده ساواک در امریکا» نیست، هرگز باور نمی‌کردم دسترسی به او به همین سادگی باشد. آنچه در پاره‌ای تحلیل‌ها درباره وی آمده بود، دستیابی به وی را دشوار می‌نمود.  رفیع‌زاده در گفتار خویش ابایی از بیان تند‌ترین قضاوت‌ها درباره شاه و خانواده‌اش، اعتراف به گزارش ‌کردن اطلاعات محرمانه ساواک به دکتر مظفر بقایی و عضویت در سازمان سیا ندارد و با لهجه غلیظ کرمانی خود، بر این نکته پای می‌فشرد که در مقام نمایندگی ساواک در امریکا، همیشه جانب مردم را می‌گرفته و از افول دستگاه امنیتی شاه خوشحال بوده است! چیزی که اسناد و تاریخ باید آن را نقض و ابرام کند. آنچه پیش رو دارد،گفت‌وشنود یک‌ساعته ما با آقای رفیع‌زاده است که با وساطت یک دوست امکانپذیر گشت. امید آنکه تاریخ‌پژوهان را به کار آید.
 
شما برحسب پیشینه‌تان در دوران جوانی، جزو نیروهای تحول‌خواه و به نوعی اپوزیسیون حاکمیت وقت محسوب می‌شدید، یعنی عضویت در حزب زحمتکشان و حضور در زمره اطرافیان دکتر مظفر بقایی که دست کم‌ظاهراً، نسبت به شرایط جاری و حاکمیت وقت منتقد بودند. در چنین شرایطی، راه پذیرش ریاست ساواک در امریکا چگونه بر شما هموار شد؟ ممکن است این سؤال برای عده‌ای ـ ‌صرف‌نظر از اینکه کتاب خاطراتتان را خوانده یا نخوانده باشند ـ پیش بیاید که چگونه ممکن است جوانی آرمان‌خواه و مخالف حکومت، بتواند راهی به ریاست ساواک در امریکا پیدا کند؟

کاملاً درست است. من در حزب زحمتکشان بودم و افتخار داشتم آقایان دکتر بقایی و علی زهری استادم بودند. بسیار دوستشان می‌داشتم. تیمسار حسن پاکروان با هر دو فردی که نام بردم، دوست بود. آنها جلسات زیادی با هم داشتند. قاعدتاً اگر با تاریخ آشنایی داشته باشید، می‌دانید تیمسار پاکروان تفاوت‌های محسوسی با امثال تیمسار نصیری و حتی تیمسار مقدم داشت. من قبل از پذیرش این سمت، دو سه دفعه هم زندان رفتم و طعم رفتارهای شهربانی و ساواک را چشیده بودم. می‌خواستند کسی را در امریکا داشته باشند که کارهای ساواک را انجام بدهد. تیمسار مرا پیشنهاد داد و من هم واقعاً به ‌طرز مطلوب کارم را انجام دادم...

نه، این مسئله برایم مطرح نبود! من با دیکتاتوری مبارزه می‌کردم!

یعنی چه؟ تمام کارهایی را که شاه و ساواک برخلاف منطق و قانون می‌خواست در آنجا بکند، جلویش را می‌گرفتم. به تیمسار پاکروان گفتم من هیچ‌وقت پایم را از قانون و منطق فراتر نمی‌گذارم...

دانشجویان را اذیت کرده و برایشان پرونده درست کنند. معمولاً هنگام حضور شاه و خانواده سلطنتی در امریکا، مخالفان و دانشجویان تظاهرات می‌کردند. شاه و اشرف توقع داشتند ما پس از مسافرت آنها، بیفتیم به کشتن یا اخراج و محروم کردن آنها. من این کارها را نمی‌کردم. خیلی چیزها بود. شاه این اواخر جنون کشتن و برخورد کردن پیدا کرده بود. خاطرم است در آخرین سفرم به تهران، پیش تیمسار پاکروان رفتم. منزل ایشان بودم. گفتم جریان چطور است؟ فکر می‌کنی چطور شود؟ ایشان بلند شد و مرا دعوت کرد به دیدن عکسی که روی دیوار اتاقش بود. گفت: «منصور پاشو بیا اینجا.» رفتم، گفت: «بایست کنار عکس». عکس خودشان بود و شاه و هواپیمای او در فرودگاه. دست‌های شاه هم، در عکس بالا بود که انگار دارد فریاد می‌زند! پرسید: «می‌دانی چه می‌گوید؟» جواب دادم: «نه». گفت: «به من می‌گوید چرا فلانی را نکشتی؟! حالا می‌گویی چه کار کنم؟» حالت خودکشی داشت. ظاهراً یک بار هم به دکتر بقایی گفته بود که چنین حالتی دارد!

بله، دیدار آخر در خانه‌اش. امکان نداشت علیه دموکراسی و آزادی‌خواهی اقدامی کنم! امکان نداشت! گفتم که من خودم، قبلاً در تهران زندان رفتم.

همه‌شان. اعلیحضرت، شهبانو، والاحضرت اشرف، والاحضرت شمس و...تمامشان بودند و این کارها را می‌کردند.

یک بار در یکی از مسافرت‌های شاه به امریکا، به دانشگاه هاروارد رفتیم که درجه دکترای افتخاری به شاه می‌دادند. مهمانی بود. این را در کتاب خاطراتم نوشته‌ام. کاری کردم که هیچ‌کس در آنجا حفاظت‌های غیر‌معمول و آزاردهنده نکند. همه دانشجوها ریختند و رومیزی‌ها و بشقاب‌ها را به طرف تریبون پرت کردند، برنامه به هم ریخت و جشن گرفته نشد...

بله، آن روز که اینطور شد، اول به آسمان نگاه کردم و گفتم: «خدایا! این آدم(شاه) چه کارها که در زندگی‌اش نکرد!» یادم افتاد مرحوم علی زهری اجازه می‌خواست خارج از ایران برود و قلبش را عمل کند، اجازه ندادند. در آن روز همه‌اش به یاد علی زهری بودم که بر اثر این ممانعت، سکته کرد و مرد. به هر حال برنامه تمام شد و با شاه به فرودگاه آمدیم، مرا صدا زد. گفت: «سر اینها را زیر آب کنید!» تعظیم کردم ولی گوش نکردم!

همه‌اش راست است. آدمی بود بسیار کثیف. خیلی هم علاقه داشت مرا در دار و دسته‌اش ببرد. یکی دو بار هم از آن پیشنهادات خاصش به من داد(باخنده). آدم بسیار مادی‌ای بود. اصلاً انگار این بشر سنگ بود، ذره‌ای احساس نداشت! برخلاف تصورات بعضی‌ها، اعلیحضرت هم از خیلی از کارهای او خوشش نمی‌آمد، چون درباره کارهایی که انجام می‌شد و گزارش می‌دادند، می‌گفت: «جلوی این کارها را بگیرید و به انجامش کمک نکنید!» مثلاً والاحضرت اشرف به نیویورک آمدند، رفتم فرودگاه. رئیس اداره گمرک جلو آمد و گفت: «آقای رفیع‌زاده!» گفتم: «بفرمایید»، گفت: «ایشان در چمدان خودش، مواد مخدر آورده است! چه کار کنیم؟» گفتم: «وظیفه‌تان را انجام بدهید!» اشرف مرا کنار کشید که یک کاری بکن. گفتم: «چه کار کنم؟» اینها را گرفتند. یادم نیست سفیر چه کسی بود. قرار شد گزارش به مرکز نوشته شود. اشرف اصلاً خوش نداشت که این گزارش‌ها به مرکز ارسال شود. یک بار هم تصمیم گرفت توسط آدمکش‌هایی که در اختیار داشت، از معترضان خود در امریکا انتقام بگیرد و ساختمان محل تجمع آنها را منفجر کند!...حالا در اینجا من یک سؤال از شما مطرح می‌کنم: من اگر در حزب زحمتکشان می‌ماندم و مثلاً اعلامیه پخش می‌کردم بیشتر به نفع آزادی تمام می‌شد یا کارهایی که در اینجا کردم؟
من در جایگاهی نیستم که به این سؤال شما جواب بدهم، چون همه اطلاعات را در اختیار ندارم اما به مناسبت سؤالی که مطرح کردید، نکته‌ای به ذهنم رسید. خیلی‌ها معتقدند دکتر بقایی سبکش این گونه بود که در همه دستگاه‌ها دوستانی و در واقع نفوذی‌هایی داشت که ماوقع را برایش خبر می‌بردند، یعنی از میان صف اول مخالفان و اپوزیسیون بگیرید تا دوستان نزدیک شاه، یکی‌دو نفر از دوستان و نزدیکان دکتر بقایی بودند که برایش خبر ببرند. برخی هم معتقدند رفتن شما به ساواک هم برای این بود که اخبار درجه یک را برای دکتر ببرید. این را قبول دارید؟

صددرصد! موقعی که به آقای دکتر نامه می‌نوشتم و بعضی اوقات تلفن می‌کردم، تمام ماوقع را به ایشان اطلاع می‌دادم! مثلاً در همان ماجرای تظاهرات هاروارد و پس از بدرقه شاه، بلافاصله به دکتر در تهران تلفن کردم و ماجرا را گفتم. خاطرم هست من پای تلفن گریه کردم که اینها یک پاسپورت به زهری ندادند اما امروز تاوان آن را پس دادند! دکتر هم پای تلفن گریه کرد و گفت: «خوب کردی. بسیار کار خوبی کردی.» از آن گذشته رؤسای ساواک از قبیل مقدم یا پاکروان دوستان چه کسی بودند؟ پاکروان دوست علی زهری و دکتر بقایی بود. اینها با هم مدرسه رفته بودند و همه هم آدم‌های باسوادی بودند، پس برای پول و مقام نرفته بودند! به هر حال من تمام کارهای خلافی را که می‌شد، به دکتر می‌گفتم!

رده‌های دیگر ساواک از اخباری که به دکتر بقایی می‌دادید، خبر داشتند؟
رؤسا خبر داشتند...

چرا حساسیت نشان بدهند؟ آنها هم حساب می‌کردند ممکن است آقای دکتر بقایی یک روزی به قدرت برسد. یکی هم این بود که روش آقای دکتر را دوست داشتند. دکتر بقایی آدم غیرقانونی و جنگجویی نبود، در مدار قانون مبارزه می‌کرد، چرا با او مخالف باشند؟...

ابداً، حتی در بعضی موارد سؤال می‌کردند که نظر دکتر در این کار چیست؟! ایشان هم مثلاً می‌گفتند: اینطور رفتار نکنید. به یاد دارم پدرم فوت کرده بودند و به تهران آمدم و مجلسی در خانقاه صفی علیشاه گرفتیم. مسئولان و همکارانم در ساواک بودند، آقای دکتر بقایی هم بودند، برخوردشان محترمانه بود. به هرحال، من اتفاقات را از دکتر بقایی پنهان نمی‌کردم.

من که به دستگاه حاکمه کمک نمی‌کردم! هیچ‌ وقت پشیمان نشدم، هر چه می‌دیدم ساواک ضعیف‌تر می‌شود و پایین‌تر می‌رود، خوشحال‌تر می‌شدم!...

به من چند بار نشان تقدیر دادند...

نخیر، از افکار و آنچه در ضمیر من بود که مطلع نبودند، در عمل هم طوری کارم را انجام می‌دادم که چندان سوء‌ظن‌برانگیز نبود...

حالا باور‌پذیر باشد یا نباشد! البته آنها از گذشته من خبر داشتند اما تصور می‌کردند که من دیگر فعالیت‌های خودم را ترک کرده‌ام! مثلاً وقتی تیمور بختیار برگه مربوط به استخدام من در ساواک را دیده بود، زیر آن نوشته بود که این فرد در ساواک پرونده دارد و جزو خرابکارهاست. تیمسار پاکروان هم در ذیل نوشته بختیار آورده بود که او تعهد کرده دیگر از این کارها نکند. به هر حال عده کمی بودند که از گرایش واقعی من در مأموریت امریکا خبر داشتند، یکی دکتر بقایی بود، یکی تیمسار پاکروان بود، یکی هم تیمسار مقدم بود که فکر می‌کنم چیزهایی می‌دانست ولی به روی خودش نمی‌آورد! تیمسار نصیری تا مدت‌ها در این حد مطلع بود که من با دکتر بقایی صمیمی هستم و افکار او را قبول دارم، البته تصور می‌کنم در این اواخر که به امریکا آمد و مقداری با من درد دل کرد، چیزهای بیشتری دستگیرش شده بود. اردشیر خان(زاهدی) هم در همین حدود اطلاع داشت.

نه، چرا پشیمان شوم؟ اگر این را نقل نمی‌کردم که در تاریخ نمی‌ماند. مگر من برای خدمت به شاه رفته بودم که با دیدن این صحنه، از این کار منصرف شوم. رفتن من به ساواک، بدون اجازه دکتر بقایی یا مشورت با علی زهری که نبود. اتفاقا پیشنهاد آنها هم بود! به من گفتند برو ببین اینها آنجا چه کار می‌کنند و واقعاً هم به نفعشان تمام شد، ولی نهایتاً  کسی از من قدردانی نکرد! شما همه جوانب امر را در نظر بگیرید، من جانم را در این کار گذاشتم! شما آن را حساب نمی‌کنید؟ خود من همیشه در معرض خطر دستگیری و انتقام بودم. یک شب به تهران می‌آمدم، برادرم معمولا می‌آمد داخل هواپیما و مرا پایین می‌برد. یک مقدار کاغذ و اسناد هم داشتم که می‌خواستم نشان آقای دکتر بدهم. در راه خوابم برد. موقعی که هواپیما نشست، دیدم یک نفر به شانه‌ام زد. نگاه کردم و دیدم یک افسر است. گفتم مرا گرفتند. برادرم نتوانسته بود بالا بیاید و به کس دیگری گفته بود برو و برادرم را پایین بیاور و این مرد آمد. یعنی دراینگونه موارد، همیشه منتظر دستگیر شدن هم بودم. به هرحال آن اسناد را بردم و نشان آقای دکتر دادم که اینها چکار کرده‌اند. من حتی این مسائل را به افرادی مثل آقای اردشیر زاهدی هم می‌گفتم...

در همین اواخر سلطنت شاه، زاهدی به مسافرتی رفته بود و بعد از آن، به نیویورک هتل «اولدروف آستوریا» برگشت. در کارتی که بردسته گل ارسالی خودم الصاق کرده بودم، نوشتم: این آخرین دسته گلی است که به عنوان سفیر شاهنشاه آریامهر برای شما می‌آورم! اکثر کارمندان عالیرتبه کنسولگری ایران در امریکا در اتاق نشسته بودند که وقتی آقای زاهدی از سفر برمی‌گردند، بگویند اوضاع ایران چگونه است. موقعی که زاهدی کارت را خواند، به من نگاهی کرد و چیزی نگفت. یکی از متملقینی که آنجا بود، گفت: «آقا! باید این آدم‌ها را از سفارت بیرون کنید، اینها خائن هستند». من هم بلافاصله گفتم: «خائن خودت هستی. خفه‌شو!». بعد از این جریان اردشیر مرا خواست و گفت: «باید بروم آقای دکتر بقایی را ببینم و با او ملاقاتی کنم» که متعاقب آن، در تهران ملاقات شاه با دکتر بقایی صورت گرفت.

تا آنجا که یادم می‌آید، دکتر که تشریف برده بودند آنجا، اعلیحضرت دراز کشیده بودند! این طوری که آقای دکتر به من گفتند: شاه اول گفته بود دیدید چه شد! به چه سرنوشتی دچار شدم. بعد از دکتر سؤال می‌کند چه کار باید کرد؟ چه کسی می‌تواند این شرایط را روبه‌راه و جمع وجور کند؟ آقای دکتر فرمودند: قوام السلطنه می‌تواند. شاه با تعجب پرسیده بود: قوام که سال‌هاست مرده؟! دکتر درجواب گفته بود: شما پرسیدید چه کسی؟ من گفتم آدمی مثل قوام! شاه در ادامه پرسیده بود: شانس من چقدر است؟ گفتم هیچی! شما شانسی ندارید، اگر بخواهیم خوشبین باشیم باید بگوییم حدود 10درصد. شاه پرسیده بود ولیعهد چطور؟ دکتر گفته بودند: او را نمی‌دانم، شاید شانس او 20 درصد باشد. شاه پرسید شانس بختیار چنددرصد است؟ گفتم او هم شانسی ندارد. می‌گفت هی سؤال کرد بلکه بتواند از جواب‌های من تسلایی پیدا کند و من هم جوابی نداشتم. خیلی هم ناراحت شدم که واقعاً آخر دیکتاتوری چه می‌شود و بیرون آمدم. روز بعد علیاحضرت شهبانو ایشان را خواسته و گریه کرده که این حرف‌ها چیست که زدید؟ چکار کردید؟ شاه ناراحت شده است. گفتم: «واقعیت را گفتم.» اینها درکتاب خاطرات دکتر بقایی که در پروژه تاریخ شفاهی حبیب لاجوردی ضبط شده، هم نوشته شده است.

بله، در آن کتاب هم دکتر بقایی خیلی دقیق یادش نیست، نقل به مضمون می‌کند. یک بار از آقای دکتر پرسیدم: «هیچی یادتان نیست؟ » ایشان جواب داد: «حال بدی شده بودم.» آخر جریان این ملاقات پیش‌درآمدی هم دارد. آقای دکتر در سال‌های قبل هم خدمت اعلیحضرت شرفیاب شده و نصیحت کردند این کارها را نکنید، این طور رفتار نکنید. شاه ناراحت می‌شود و می‌گوید این حرف‌ها چیست می‌زنید؟ اگردشمنان من نزدیک بیایند، من با مسلسل می‌ریزمشان پایین! آقای دکتر هم عصایش را بلند می‌کند و می‌گوید یک زمانی هم می‌رسدکه مسلسل‌ها به طرف شما می‌آید...دکتر می‌گفت این راگفتم و راهم را کشیدم و آمدم بیرون. این آخرین ملاقاتی است که آقای دکتر با شاه داشتند قبل از این ملاقات آخر. جزئیات حرف‌ها یادم نمی‌آید، اما قیافه دکتر خدابیامرز جلوی چشمم است که گفتند به شاه گفتم یک روز هم می‌شود این مسلسل به سمت شما می‌آید!

به پسر شاه که اصلا نمی‌شد این حرف‌ها را زد، متوجه نمی‌شد اما به شهبانو گفتم که خودش می‌دانست، چهار پنج بار به او گفتم. یک بار هم به پسرش گفتم، اما قبول نمی‌کرد، نمی‌توانست درک کند. بعد هم دیگر با آنها تماسی نداشتم. به شهبانو پس از مرگ شاه و در مصر این مطالب را گفتم. ناراحت بود و مدام گریه می‌کرد. خاطرم است یک ساختمان نسبتاً بزرگ اما فاقد امکانات را به او داده بودند. گفت اینجایی که آمده و نشسته‌ام سوسک و موریانه هست. گفتم چکار می‌شود کرد؟ قضیه‌ای بوده است که خود اعلیحضرت و برخی اطرافیان بی‌تدبیر و متملق به وجود آورده‌اند.

سال اول چند باری دیدمشان، ولی دیگر دیداری نداشتم.

کارهای شخصی می‌کنم، نویسندگی می‌کنم. کتاب‌های زیادی دارم که می‌خواهم به دانشکده کرمان بفرستم. البته مدارک و اسنادی هم دارم که دارم آنها رامرتب می‌کنم...

شایعه ساخته‌اند، همه‌اش دروغ است. من یک زندگی متعارف دارم...

از قول مادر شاه و در خاطراتش آمده که رفیع‌زاده از ریاست ساواک در امریکا و ارتباطات گسترده‌اش، به ثروت کلانی رسید...

ایشان که کتابش کلاً مزخرف است. تازه در آنجا مرا کشته‌اند! (باخنده)

نه، این طور نیست، من فعلاً زنده‌ام و دارم با جنابعالی صحبت می‌کنم! بخور و نمیری هست فعلاً! همه اینها اغراق است. حالا خودتان را جای من بگذارید، همه این کارها را کردی، دولت هم با شما بد بود، بعد هم این حرف‌ها را برایت در بیاورند! عرض کردم روزی که در دانشگاه هاروارد جلسه به هم خورد، اعلیحضرت درباره معترضین به من گفتند: گفتند یواشکی سر اینها را زیر آب کن! بعد از دو سه ساعت از آن ماجرا به دکتر خبر دادم که شاه چه گفت؟ خندید و گفت: خیلی خوب می‌کنی که به حرفش گوش نمی‌کنی! شاید این حرف‌ها‌ برای جبران آن نافرمانی‌هاست که درقالب این جعلیات عرضه می‌شود.

کتابی به اسم «‌خاطرات منصور رفیع‌زاده» حدود 16 سال قبل و از سوی انتشارات اهل قلم در ایران چاپ شده است. الان یک کتاب جلوی روی من هست که مزخرف است!

خیر، ایشان برداشته و یکسری لاطائلاتی را نوشته است.

فردی به نام اصغر گرشاسبی.

خاطراتم به انگلیسی چاپ شده و اسم کتابم هم است  witness یعنی شاهد.

نه، تمام آن دروغ است. می‌آیم خودم به خودم فحش می‌دهم؟ می‌آیم خدای نکرده به مرحوم دکتر بقایی بد بگویم؟

در این کتابِِ منتشر شده در ایران که از دکتر بقایی بد گفته‌‌ام.

بله، می‌دانم نوشته است خاطرات منصور رفیع‌زاده، آخرین رئیس شعبه ساواک در امریکا ترجمه اصغر گرشاسبی. اما این شیوه رفتار درست نیست، در اینجا قانون این است که وقتی می‌خواهند کتابی را ترجمه کنند، باید از نویسنده‌اش اجازه کتبی بگیرند، بعد بگویند چقدر پول می‌دهند! بعد ترجمه کتاب را به نویسنده بدهند تا بخواند. این چه کارهایی است. یک مشت فحش و بد و بیراه در مقدمه من نوشته است، آن هم به همه. این کارها واقعاً شرم‌آور است.