فاجعه محتوا در فضای مجازی
صدای شیعه به نقل از رادیو گفت و گو: در برنامه "گفت و گوی اجتماعی" ، «شبکه های اجتماعی، چرایی، کیفیت و کمیت آن در داخل و خارج» مورد بحث دو تن از اهالی رسانه و ارتباطات قرارگرفت. دراین برنامه، دکتر محمدصادق مفتاح، کارشناس فضای مجازی و مدیرمسئول سایت فردا، آقای ایمان جعفری، کارشناس فضای مجازی و از مدیران شبکه اجتماعی سلام حضور داشتند و دکتر عابدی هم به عنوان کارشناس مجری از آن دو می پرسید.
درآغاز برنامه، عابدی از مفتاح می پرسد: چرا این شبکه های اجتماعی ایرانی با تأخیر وارد میدان فضای مجازی شد و آیا اکنون در حال جهش و بروزرسانی خود در دنیای رقابت و بده و بستان اطلاعات در جهان مجازی است و آیا می خواهد با این شتاب با هدف جبران تأخیر، با بقیه عالم، خود را هماهنگ و برابر کند؟
مفتاح: «اگر بخواهیم تاریخی به قضیه نگاه کنیم و این تأخر و تقدم شبکه های اجتماعی ایرانی را دریابیم، می بینیم که واقعا شبکه های اجتماعی ایرانی چندان تأخیری هم در ورود به این موضوع جهانی نداشته اند. مثلا نگاه کنید به شبکه اجتماعی اورکات که در ایران گل کرد و کاربران به آن توجه داشتند، کاربری اش در ایران مقام سوم را در جهان داشت. همان شبکه ای که برای خودش تقریبا مستقل بود و بعداً به گوگل پیوست. شبکه ای که به فیس بوک نزدیک بود تا چت باکس ها. پس خیلی هم با تأخیر، ایران وارد شبکه های اجتماعی نشد. تقریبا در همان سال‌ها ما شاهد تولد شبکه کلوب بودیم. کاملا از اساس ایرانی بود. خصوصی بود. توانست در یک بازه زمانی کوتاه، آن عقب ماندگی را جبران کند. چون ایران خیلی هم عقب نبود. تقریبا یک میلیون کاربر و مخاطب داشت آن موقع درایران و به نظرم اتفاق خوبی بود. هرچند نتوانست خودش را با تحولات فضای مجازی همسان کند.»
مجری: این فاصله تولدهای شان را هم بگویید. مثلا فاصله تولد اورکات و کلوب در ایران را بگویید آیا به سال می کشید؟ به ماه می کشید؟
مفتاح: «نه به سال نمی رسید. فکرمی کنم اوج فعالیت های اینها سال 83 باشد. چون کلوب در ایران، زودتر از فیس بوک تأسیس شده بود، باعث شد که هنگام پدیداری فیس بوک، یک مقاومت هایی برای کاربران ایرانی برای ورود به فیس بوک ایجاد شود. چرا؟ چون از قبل، کلوب ایرانی خودمان را داشتیم. البته که وقتی فیس بوک آمد، توانست با ظرفیت هایی که ایجاد کرد، کاربرانی جذب کند. مطبوعات خارجی مثل اکونومیست هم نوشته بود که یکی از دلایلی که کاربران ایرانی خیلی وارد فیس بوک نشده اند، این بوده است که خودشان یک شبکه اجتماعی (کلوب) دارند.»
مجری: آقای جعفری! باتوجه به فیلترینگ شدیدی که ما روی شبکه های اجتماعی خارجی داشتیم، اما مزیت نسبی چه بود که علی رغم این فشارها و این فیلترینگ، یک دفعه می بینیم از شبکه های داخلی هجوم آوردند به شبکه های خارجی خصوصاً قشر جوان ما؟
جعفری: «اول لازم می دانم این را بگویم که شما شبکه های اجتماعی را مساوی ندانید با شبکه های پیام رسان. الان خیلی از ایرانی ها در پیام رسان ها هستند در شبکه های اجتماعی نیستند.»
مجری: یعنی شما فیس بوک را می گویید شبکه اجتماعی ولی اینستاگرام نه.
جعفری: «این اینستاگرام نه، ولی تلگرام، پیام رسان است.»
مجری: پس لطف کنید موردی و مصداقی مثال هایی بزنید که چه چیزهایی شبکه اجتماعی است و چه شبکه هایی فقط پیام رسان.
جعفری: «تلگرام نمی تواند به خودی خود برای تان مزیتی ایجاد کند. شما می توانید در تلگرام، پیام را به کسی بفرستید. اما فیس بوک، ارتباطاتی که بین نفراتش ایجاد می کند، به صورت کاملا داخلی. یعنی این جور نیست که شما خودتان تشکیل گروه بدهید مثل تلگرام. یا نمونه های داخلی مثل بیسفون که یک شبکه کاملا داخلی است. مثل سروش، اینها پیام رسان اند و مزیت شبکه های اجتماعی را ندارند که بتوانند تشکل هایی تشکیل دهند. ببینید امثال نرم افزارهایی مانند وایبر و سروش و ابرک. البته ابرک، یک فضای دیگری دارد که نهایتا همان فوروارد و شیر پیام ها می شود. درفیس بوک، از طریق اطلاعات پروفایل ها عملا گویای علاقمندی کاربرها روی موضوعاتی است و می شود جریان سازی کرد. این علاقمندها هر کدام متناسب با علایق شان، می توانند طیفی رو ایجاد کنند. اما درکارکردهای نوین، می بینیم اشتراکاتی را در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان. مثلا در پیام رسان‌ها از ابتدا خبری از ویژگی تأسیس گروه ها و کانال ها نبود. عملا یک جور بده و بستان و قرض دادن های مصنوعی از شبکه های اجتماعی به پیام رسان ها حاصل شده.»
مجری: پس می شود گفت که کلیه شبکه های اجتماعی و پیام رسان، با این تداخلی که دارند، تفاوت خاصی برای شان قائل نشویم.
جعفری: «فعلا ندارند. حالا اینجا نمی خواهیم روی اسم شان (شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها) بحث کنیم. حالا حرف این است که چرا شبکه های اجتماعی خارجی، توانستند گسترش کاربری داشته باشند ولی شبکه های اجتماعی داخلی نتوانستند به وسعت آنان جذب کاربر کنند. قبل از آنکه فیس بوک بیاید، ما در ایران پارسیان داشتیم اما سال 2004 که فیس بوک آمد، کاربر جذب کرد و ما نتوانستیم. چرا؟ چون بستر اینترنت بین المللی بود و کانونش هم در امریکاست. می خواهم به بحث حمایت در این بستر برسم. رئیس جمهور امریکا باآنکه فرزندانش را از ورود به فیس بوک منع کرده ولی خودش و دولتش حمایت کردند از فیس بوک.»
مجری: بحث حمایت را مطرح کردید، یعنی این حمایت کردن، این قدر اهمیت داشت که جوانان ما حمله کنند به سوی این شبکه های اجتماعی از جمله فیس بوک؟
جعفری: «بله. این نرم افزارها ابتدا امکانات چندانی نداشتند، اما حمایت که شدند، دیدیم که چه اتفاقاتی در زمینه امکانات جدید نرم افزاری رخ داد. امکانات جدید، یعنی شناسایی نیاز کاربرها و رفع نیازشان. همین موجب شد کاربران، پایبند شوند. آن حمایت ها، نتیجه اش می شود این پایبندی ها و مداومت ها و پایداری های کاربران فیس بوک که می بینیم.»
مجری: آقای مفتاح! شاید یک نقصانی در شبکه های اجتماعی ما وجود دارد و می خواهیم فرافکنی کنیم و هی بحث حمایت نشدن از سوی دولت را مطرح می کنیم. آیا همین طوره؟
مفتاح: «انتظار حمایت داشتن از دولت برای شبکه های اجتماعی داخلی به نظرم انتظار به حقی است. اما مسأله اینجاست که ما با یک الگوی غلطی مواجهیم که غیر از فضای مجازی در جاهای دیگر هم تسری پیداکرده. آن هم اینکه به واسطه اینکه کشورمان نفت دارد، دولت، پول خوبی دارد و علی القاعده خیلی از موضوعاتی که مربوط به مردم، خودش ورود می کند. یعنی تصدی گری می کند. به هرحال درصورت تحقق، بحث رانت و تبعیض و موانع رو در پیش خواهیم داشت. بعدش ما این زیرساخت هایی که داریم، غرب بهتر از ما دارد. خب دسترسی ما به اینترنت راحت نیست. سرعت نداریم. بدتر از خیلی از کشورها هستیم. حتی دسترسی مان به سایت های خبری هم آسان نیست با این کندی سرعت که داریم.»
در اواسط برنامه، گزارشی پخش شد که به پیشینه وایبر و حرف های مردم می پرداخت. در آن گزارش و مصاحبه، مصاحبه شوندگان مایل بودند فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در محیط ایران، متناسب با ارزش های حاکم باشد. دردقایق پایانی برنامه، مفتاح، مشکل را فقط در مسائل زیرساختی ما ندید. توضیح داد: «مشکل اصلی ما زیرساخت نیست، محتواست که دارد تبادل می شود در فضای مجازی. مشکلات ما در حوزه محتوی، بسیار فاجعه بارتر ار آن قسمت زیرساخت است. الان داریم بحث می کنیم که آیا ما شبکه های اجتماعی داخلی داریم یا خارجی؟ عملا فرقی نمی کند. وقتی که تولیدکنندگان محتوی حمایت نمی شوند، وقتی که محتوی، نظارت نمی شود، وقتی که محتوی متولی ندارد. بنابراین، کاربران در برابر آن همه محتواهایی که رد و بدل می شوند، کاملا آسیب پذیراند.»
فایل صوتی برنامه "گفت و گوی اجتماعی" از وبگاه شبکه رادیویی گفت و گو قابل دریافت است.
انتهای پیام