سبک زندگی اسلامی - ایرانی در خطر است؛ شبکه‌ها را جدی بگیریم
صدای شیعه: از جمله شبکه‌های اجتماعی که در چند سال اخیر ظهور و بروز بسیار قوی داشته اینستاگرام است که در خصوصی‌ترین مکان‌ها و زمان‌ها نیز همراه افراد است. انتشار چنین عکس‌هایی می‌تواند به نوعی زندگی‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده و به اذعان کارشناسان این حوزه به مرور شاهد تغییر سبک زندگی ایرانی - اسلامی هستیم.
«به من چه» و «به تو چه»؛ فرهنگ اینستاگرام
روح‌الله مؤمنی‌نسب، کارشناس فضای مجازی با اشاره به نقش شبکه‌های اجتماعی در ایجاد و یا از بین رفتن خرده فرهنگ‌ها گفت: توده‌گرایی یکی از مشکلاتی بوده که ناشی از بروز و ظهور شبکه‌های اجتماعی است. این شبکه‌ها سبب از بین رفتن خرده فرهنگ‌ها شده است. برای مثال اگر در روزگاری نوع پوشش افراد در نقاط مختلف کشور متفاوت از یکدیگر بود، اما امروزه مشاهده می‌کنیم که فرهنگ غرب، فرهنگ غالب شبکه‌های اجتماعی شده است و همه کاربران به نوعی از این فرهنگ الگو برداری می‌کنند.
وی ادامه داد: همچنین اینستاگرام زاییده فرهنگ غرب بوده و به نوعی فضایش سکولار است _ که البته سکولار با دین گریزی متفاوت است و به نوعی مکتب فردی است _ یعنی افراد مدام در شبکه‌های اجتماعی دو جمله را با خود تکرار می‌کنند که می‌توان به «به من چه» و «به تو چه» اشاره کرد. برای مثال زمانی که کاربران تصویری را می‌بینند جرئت نمی‌کنند تذکر دهند چراکه ممکن است بلاک شوند به همین دلیل می‌گویند «به من چه». همچنین اگر کسی به شما تذکر دهند کاربر هم با این روحیه برخورد خواهد کرد و بگویند «به تو چه». همین امر باعث میشود که به مرور زمان سکولار شویم و هم‌اکنون سکولاریسم در شبکه‌های اجتماعی بسیار است و عکس‌هایی که این روزها بسیار در اینستاگرام مد شده حاصل سکولاریسم است. در واقع سکولاریسم آرام آرام افراد را منزوی می کند و فرد منزوی دچار فرد محوری میشود و در نهایت شاهد عکس سلفی هستیم. حتی در عکس‌های دسته‌جمعی هم فرد محوری حاکم است چراکه فرد خودش جلو قرار می‌گیرد و همه پشتش می‌ایستند.
این کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: برخی از افراد هیچ گونه ملاحظه‌ای ندارند و حتی از روابط زناشویی خود عکس می‌گیرند و در صفحه‌شان بارگذاری می‌کنند و همین امر سبب شکستن حرمت‌ها میشود. اولین مسأله‌ای که اینستاگرام به دنبالش بوده از بین بردن حریم‌هاست. زمانی که حریم‌ها از بین برود، به مرور عکس‌هایی منتشر خواهد کرد که شخصی‌ترین لحظه زندگی فرد است. افراد ابتدا عکس‌های پوشیده از خود می‌گذارند سپس و به مرور عکس‌هایی از خود بارگذاری می‌کنند که مناسب نیست. زمانی که حریم از بین می‌رود، حیا و حرمت از بین می‌رود و زمانی که فرد حرمت نداشته باشدد، در جامعه ممکن است هر کاری از او سر بزند و در نهایت شاهد یک سری معضلاتی خواهیم بود.
حواس‌مان باشد؛ عکس‌ها لو می‌رود
چند روز پیش یکی از بازیگران با من تماس گرفت و عنوان کرد که عکس‌هایش لو رفته است و فردی او را تهدید کرده و ماهانه هفت میلیون تومان به عنوان حق السکوت پولی پرداخت می‌کند. این صحبت یکی از کارشناسان فضای مجازی است که عنوان کرد. کاربران باید بدانند که به راحتی رمزهای اینستاگرام شکسته میشود و افراد می‌توانند عکس‌ها را در اختیار داشته باشند.
رواج فعالیت‌های ارزشی از طریق قابلیت‌های جدید شبکه‌های اجتماعی
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین کازرونی، کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: اگر اینستاگرام قابلیت جدیدی به نام «استوری» اضافه می‌کند و افراد از هر لحظه زندگی‌شان عکس منتشر می‌کنند می‌توان با یک تدبیر مناسب این آسیب‌زا بودن و تهدید را تبدیل به فرصت کرد. یعنی کاربران می‌توانند از لحظه مسجد رفتن یا کمک کردن فردی در خیابان عکس بگیرند و در بخش استوری اینستاگرام منتشر کنند. در واقع می‌توان تهدیدها را با مدیریت مدبرانه تبدیل به فرصت کرد.
وی بیان کرد: باید در حوزه سبک زندگی و سواد رسانه‌ای، وارد عرصه‌ای شویم که به مردم آموزش دهیم که چگونه از شبکه‌های اجتماعی به درستی استفاده کنند. برای مثال در آمریکا نماهنگی تهیه شد مبنی بر اینکه به مردم نشان دادند که اگر همه کارهایی که در فضای مجازی انجام می‌دهیم، در فضای حقیقی محقق کنیم، یک شلختگی در جامعه شاهد خواهیم بود؛ بنابراین بیاییم در نحوه فعالیت‌های‌مان دقت کنیم. آنها با این جنس تولید محتوا مردم را نسبت به فعالیت‌های‌شان در فضای مجازی حساس کردند.
این کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: متأسفانه برخی از افراد، ضعف شناختی نسبت به امکانات، رسانه و تبعاتش دارند که حتما باید آموزش داده شود تا آنها در جریان فضای مجازی قرار بگیرند. همچنین به جای حذف شبکه‌ها یا ترساندن باید با آن مقابله کنیم که راه مقابله، آموزش و آگاهی مردم است تا به نحو مناسب از این فضا استفاده کنند و در نهایت مانع از آسیب‌های آن شوند.
وی بیان کرد: آگاهی مردم از فضای مجازی به مانند دریایی طوفانی است که اگر آگاهانه و مجهز وارد شوند، قطعا با خطرات و آسیب‌های کمتری روبرو خواهد شد، در غیر این صورت درگیر آسیب‌هایی میشود که غیرقابل جبران است. بنابراین همه باید به عواقب کار آگاه باشند تا در جریان پیامد‌های آن قرار بگیرند.
عطش تصویرگرایی حتی در مراسم ختم
مهدی صرامی، مدیرعامل مجمع فعالان فضای مجازی انقلاب اسلامی به تاثیرات شبکه‌های اجتماعی بر سبک زندگی اشاره و اظهار کرد: شبکه‌های اجتماعی به ویژه اینستاگرام عطش تصویرگرایی و ظاهرگرایی را در میان کاربران ترویج می‌کنند که همین امر سبب بی‌توجهی افراد به عمق موضوعات میشود.
وی افزود: شبکه اجتماعی اینستاگرام عطش تصویرگرایی را در میان کاربران ترویج می‌دهد و عدم توجه به عمق موضوعات و پوچ هیجانی را در جامعه ایجاد می‌کند و در این زمینه رقابتی میان کاربران به وجود می‌آید. همچنین شاید در ظاهر احساس می‌کنیم که اینستاگرام به کاربران خدمات می‌دهد، اما در عمل کاربران براساس هیجانات کاذب، نسبت به کیفیت و عمق مسائل و موضوعات بی‌توجه می‌شوند.
مدیرعامل مجمع فعالان فضای مجازی انقلاب اسلامی تصریح کرد: در پی تغییر سبک زندگی، تأثیرات اخلاقی، فکری و معنوی، در جامعه مشاهده و در نهایت عطش تحویل‌گرایی در میان کاربران ترویج داده میشود. برای مثال افراد در اتفاقات مهم زندگی به جای آنکه به اصل موضوع توجه داشته باشند، شاهد عطش سلفی گرفتن در آنها می‌شویم و حتی در مراسم تدفین و تشییع جنازه افراد مشهور، به جای آنکه متأثر از دست دادن یک چهره فرهیخته باشند، متأسفانه در پی خودنمایی و سلفی گرفتن هستند.
وی بیان کرد: ما بایستی شبکه‌های اجتماعی داخلی که مبتنی بر روابط مطلوب انسانی و اسلامی است را در کشور تقویت کنیم و توسعه دهیم. مسئولان وظیفه دارند از این شبکه‌های داخلی حمایت کنند. وقتی مردم بدانند که شبکه‌های نامناسب ظاهرگرایی خارجی چه تبعاتی برای‌شان داشته باشند قطعا به سمت شبکه‌های داخلی سوق می‌یابند. شبکه‌های اجتماعی قرآنی و یا فرهنگی نمونه بارز داخلی است که باید مورد حمایت قرار بگیرند.
هشدار جدی به مسئولان در حل آسیب‌های اجتماعی
مصطفی راستینه، مدیرعامل بنیاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، مدیرعامل بنیاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی ضمن ارائه آماری از عضویت ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی گفت: 300 میلیون کاربر ایرانی عضو تلگرام هستند. همچنین 30 درصد از تهرانی‌ها عضو اینستاگرام و 70 درصد عضو تلگرام هستند؛ متأسفانه به دلیل آموزش‌های ناصحیحی که صورت می‌گیرند، کاربران ایرانی مهارت‌های استفاده مناسب از شبکه‌های اجتماعی راندارند و باید توانمندی کاربران را در استفاده از شبکه‌های اجتماعی ارتقا دهیم.
وی با اشاره به دیگر تأثیرات شبکه‌های اجتماعی در سبک زندگی کاربران گفت: هزینه لوازم آرایشی ایرانیان از هزینه سینمای بالیوود که دومین اقتصاد سینمای جهان بوده بیشتر است و این نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی با زندگی بانوان ما چه کرده است. بانوانی که ماهانه هزینه گزافی را برای لوازم آرایشی صرف می‌کنند، اما حاضر نیستند 10 هزار تومان برای کلاس‌های آموزشی هزینه کنند. این موضوع دردآور بوده و متأسفانه نتوانسته‌ایم فرهنگسازی لازم را داشته باشیم.
مدیرعامل بنیاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی تصریح کرد: متأسفانه در زمینه فضای مجازی ضعیف عمل کرده‌ایم و فریادهای رهبری بابت همین شکست‌هاست که سبب ناراحتی ایشان شده است. همچنین وقتی مدارس در بحث موبایل دانش‌آموزان پافشاری می‌کند تا در مدرسه همراه نداشته باشیم از طرفی شاهد حمایت‌های مادر از فرزند می‌شویم که اصرار دارد تا دانش‌آموز با خود موبایل به همراه داشته باشد. والدین باید بیش از پیش در این زمینه وارد عمل شوند و فضای مجازی را جدی بگیرند.
سندرم جمع‌آوری لایک و فالورها را جدی بگیریم
دانیال سمیعی، مدیر مجتمع فرهنگی دیجیتال خاتم‌الانبیاء استان گیلان مدیر مجتمع فرهنگی دیجیتال خاتم‌الانبیاء استان گیلان تصریح کرد: فعالیت بدون فکر کاربران در شبکه‌های اجتماعی سبب پوچی میشود و دیگر افراد فکر نمی‌کنند که به دنبال چه هستند و تنها سوار بر موج جدیدی از مدیا، شبکه‌های اجتماعی، لایک کردن و فالور جمع کردن میشود و شروع به اشتراک کردن مطالب می‌کنند و در این صورت به جای آنکه شاهد محتوای مناسب و ارزشمند باشیم، شاهد اشتراک‌گذاری مطالب بیهوده هستیم.
وی افزود: آسیب دیگر ناشی از اشتراک گذاشتن عکس‌ها و فیلم‌ها، مورد سوءاستفاده قرار گرفتن حریم افراد است. یعنی به مرور عکس‌ها و فیلم‌های شخصی در صفحات شبکه‌های اجتماعی افراد آرشیو میشود و بسیاری از سوءاستفاده‌گران از این محتوای خصوصی سوءاستفاده می‌کنند.
مدیر مجتمع فرهنگی دیجیتال خاتم‌الانبیاء استان گیلان تصریح کرد: بسیاری از محتوایی که در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته میشود سبب ترغیب و مصرف محصولات خاصی میشود که کاربرد خاصی ندارد. برای مثال اگر مروری بر اطرافیان‌مان داشته باشیم متوجه برخی از وسایل‌شان می‌شویم که صرفا جهت تجمل از آن استفاده می‌کنند و هیچ کاربرد ویژه‌ای برای‌شان ندارد که می‌توان به تلفن‌های همراه پیشرفته اشاره کرد.
این کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: اولین گام برای توسعه در جامعه این است که جامعه را از خطرش آگاه کنیم. جامعه ما به اندازه کافی از فضای مجازی آسیب دیده است و اگر بخواهیم والدین، افراد تأثیرگذار، کارشناسان فرهنگی و اصحاب رسانه درخواست کنیم که این آسیب‌ها را درست تفهیم و معرفی کنند، ضرورت آشنایی با سواد رسانه است. این امر می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات کمک کند.
شبکه‌های اجتماعی و تغییر ساختار جامعه
حجت‌الاسلام سیدمحمدحسین میرلوحی، کارشناس فضای مجازی اظهار کرد: همانطور که مقام معظم رهبری بارها در فرمایشات‌شان بر مسئله نفوذ در ابعاد امنیتی و فرهنگی تأکید داشتند، باید صراحتا بگویم که نفوذ در بعد فرهنگی به راحتی می‌تواند جامعه را از درون متلاشی کند؛ بنابراین دسیسه‌های دشمن از دیرباز بر علیه اسلام فعال است تا از این ابزارهای متفاوت برای پوچ کردن فرهنگ جامعه اسلامی بهره‌مند شود.
وی با بیان اینکه شبکه‌های اجتماعی به راحتی بر زندگی جوامع تأثیرگذار هستند، گفت: برای مثال انتشار عکس‌های متعددی از کافی‌شاپ رفتن کابران در صفحات شخصی‌شان سبب توسعه قارچ‌وار کافی‌شاپ در سطح شهر می‌شوند و یا حتی اگر مروری بر صفحات داشته باشیم متوجه عرض اندام برخی از کاربران درباره هیکل‌های‌شان می‌شویم و همین امر سبب افزایش تعداد باشگاه‌های ورزشی در سطح شهر میشود. همه این موارد کاملا برنامه‌ریزی شده است و کاربران باید کاملا حواس‌شان جمع باشد.
وی ضمن مخالفت با این موضوع مبنی بر اینکه فیلترینگ نباید در فضای مجازی اعمال شود، گفت: برخی از سیاستمداران بر این تصور هستند که مردم خودشان متوجه هستند و نباید فیلترینگ را در فضای مجازی اعمال کرد که کاملا با این جمله مخالفم چراکه سخنی عوام‌فریبانه است. برای مثال در منطقه‌ای چشمه آبی یافت شده است و اجازه دهیم تا هر کسی که بخواهد از آن چشمه بنوشد و بر این تصور باشیم که مردم خودشان آگاه هستند. این یک موضوع خنده‌داری است. البته فیلترینگ هم تنها راه چاره نهایی نیست؛ چراکه روزانه تعداد فیلترشکن‌ها بیشتر میشود.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرلوحی تصریح کرد: رسانه‌های جمعی و صداوسیما باید وارد عمل شوند و آموزش‌های لازم را به والدین دهند تا آنها با فضای مجازی بیشتر آشنا شوند و در ادامه هم والدین آموزش‌های آگاهی‌بخشی از فضای نوین را به فرزندان‌شان آموزش دهند. آموزش‌ها قطعا می‌تواند تأثیرگذار باشد چراکه این امر به ارتقای سواد رسانه‌ای خانواده‌ها که اصلی‌ترین بنیان جامعه به شمار می‌رود، منجر میشود.
ضرورت مسئولیت‌پذیری در فضای مجازی
فضای مجازی با همه بالا و پایین‌ها، فرهنگ‌ها و ضد فرهنگ‌ها، هنجارها و ناهنجارها در جریان است؛ جریانی که اگر فرمانده خوبی نداشته و خود نیز صاحب تفکر نباشی در آن گم خواهی شد؛ راهکاری که مسئولان بارها و بارها بر آن تأکید کرده‌اند و کارشناسان بر آن صحه گذاشته‌اند، ارتقای سواد مجازی ست؛ نوشدارویی که زنهار بعد از مرگ سهراب به دست کاربران نرسد!
انتهای پیام