(
امتیاز از
)
رسول جعفريان ;غدير بنياد تشيع است
اين کتاب را مي‌توان نام دايره‌المعارف مختصر شيعه هم ناميد؛ کتابي که پيش از اين هم در جشنواره فارابي به عنوان برگزيده معرفي شد.
در اين اثر جعفريان با ارائه مطالب و محتواي تاريخي در کنار نقشه‌هاي جغرافيايي سير ايجاد، رشد و تکامل و تطور شيعه را به صورت جامع ترسيم مي‌کند.
در آستانه فرا رسيدن عيد سعيد غدير به سراغ رسول جعفريان رفتيم که مسووليت کتابخانه مجلس شوراي اسلامي را هم به عهده دارد. با او درباره اطلس شيعه و همچنين جايگاه واقعه غدير در سير تکاملي شيعه به گفتگو نشستيم.
شما پيش از تاليف کتاب جامع و مفصل «اطلس شيعه» در همين زمينه فعاليت‌هايي داشتيد که اگر بخواهيم به بررسي اين کتاب بپردازيم ناگزير از رجوع به آنها هستيم. پس ابتداي گفتگو کمي درباره فعاليت‌هاي شيعه‌پژوهي در ايران و آثار خودتان صحبت کنيد.
پيش از پيروزي انقلاب اسلامي، کتاب‌ها و آثاري که در زمينه شيعه‌شناسي تاليف و منتشر شده بود بسيار اندک بود، اما پس از پيروزي انقلاب روند پرداختن به شيعه و شيعه‌پژوهي چه در ايران و چه در کشورهاي عربي رشد چشمگيري پيدا کرد، حتي برخي از مراکز علمي و آکادميک غربي هم شروع به تحقيق و پژوهش در اين زمينه کردند.
خود من سال 67 براي اولين بار کتاب تاريخ تشيع در ايران را منتشر کردم و چند سال پس از آن، اين کتاب به عربي ترجمه و در بسياري از کشورهاي عرب‌زبان هم منتشر شد.
سال 72 هم به صورت اجمالي و مختصر در چيزي حدود 200 صفحه، جغرافياي شيعه در جهان اسلام را تدوين کردم که البته بدون نقشه جغرافيايي و جداول خاص بود.
پس يک پيش‌زمينه کاملي براي رفتن به سراغ اطلس شيعه داشتيد؟
بله، تقريبا پيش‌ذهنيت و پيش‌زمينه مناسبي وجود داشت، حتي با فاصله اندکي از شروع به کار و تحقيق براي اطلس شيعه، بنده يک کار تحقيقاتي را در ارتباط با شيعيان عراق انجام دادم که آن هم به عربي ترجمه و در عراق توزيع شد.
چه شد که اين کار را به شما پيشنهاد کردند، آن هم از سوي سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح؟
گويا رئيس سازمان جغرافيايي طرح اينچنيني را پيشنهاد کرده بود و گام‌هاي اوليه‌اي نيز برداشته شده بود که پس از مدتي متوقف شد و با توجه به آن پيشينه و شناختي که وجود داشت کار به بنده پيشنهاد شد.
ابتدا نگراني‌هايي داشتم، البته اين نگراني‌ها مربوط به بخش ايران نبود، چون در اين زمينه کار کرده بودم، نگراني عمده به نمودارها، نقشه و جداول برمي‌گشت که من در چنين نوع کاري تقريبا تجربه‌اي نداشتم.
تيمي که شما را در اين اطلس همراهي کردند از دانشجويانتان بودند؟
بله. چند تا از دانشجويان را راهنمايي کردم تا در انجام اين کار ياري‌ام کنند، اما بخش عمده و مهمي را طلاب خارجي مقيم قم به عهده گرفتند که کمک زيادي در تدوين و تاليف اطلس داشتند. به عنوان مثال يکي از طلبه‌ها در بخش لبنان واقعا کمک فوق‌العاده‌اي کرد و بخش شيعيان لبنان به واقع يکي از بهترين بخش‌هاي کتاب است. نقشه‌ها بسيار کامل هستند و حتي روستاها را هم شامل مي‌شود.
از ديگر عزيزاني که من را ياري کردند استاداني از دانشگاه‌هاي عراق بويژه استادي از دانشگاه کوفه و يک استاد دانشگاه قسطنطنيه بود. به بيان ديگر، من بيشتر يک کار جمعي و گروهي را سازماندهي کردم.
مهم‌ترين هدفي که شما و تيم پژوهشي‌تان در اين اطلس دنبال کرديد چه بود؟
هدف اصلي از تدوين اين کتاب، ارائه يک تصوير تاريخي، جغرافيايي از مذهب شيعه بوده است و با ارائه مطالب تاريخي و نقشه‌هاي جغرافيايي، روند توسعه و سير تحول و تطور شيعه تا روزگار ما را در بر مي‌گيرد. در واقع، هم يک اثر تاريخي است و هم نقشه جغرافيايي و سير زماني و مکاني و تکاملي شيعه را شامل مي‌شود.
مصداقي وارد بحث شويم؛ مثلا در ايران از علويان آغاز کرديد تا امروز و روزگار امام(ره)؟
نه، حتي جلوتر از علويان. آخر قرن اول در قم ما شيعه را مي‌توانيم ببينيم، نقشه‌هاي بسيار خوبي از قم قديم داريم که بسيار خوب و گوياست و نکته جالب آن هم قرار گرفتن اين نقشه‌هاي قديمي در کنار نقشه‌هاي روز است، به گونه‌اي که در نقشه‌هاي جديد تمام مناطق زيارتي قم و دفاتر مراجع و موسسات فرهنگي و قرآني را به طور کامل نشان داده‌ايم.
در يک نگاه کلي اگر بخواهيد خودتان مروري کوتاه بر کتاب داشته باشيد به چه بخش‌هايي اشاره مي‌کنيد؟
خب، اين کتاب 14 فصل دارد و تصويري از موقعيت مکه و مدينه را ابتدا به طور کامل ارائه مي‌کند، همچنين تأکيدي بر نقش اهل‌بيت(ع) بويژه اميرمؤمنان(ع)، فرقه‌هاي شيعه، بحث غدير، نقشه‌هاي مربوط به منطقه غدير، مسجد غدير، نقاط مختلف مدينه، بقيع و... دارد.
در فصل ديگري هم به امامان شيعه مي‌پردازد و براي هر امام هم موقعيت جغرافيايي زندگي، حوزه جهان اسلام و همين طور اطلاعاتي در مورد آن بزرگواران به مخاطب داده شده است.
به عنوان مثال براي حضرت اباعبدالله‌الحسين(ع) نقشه‌هاي کاملي از کربلا وجود دارد يا مسير هجرت امام رضا(ع) به طور کامل مورد توجه قرار گرفته است.
چگونگي ورود تشيع از عراق به ايران، تصوير کاشان، شهرري و شمال ايران، هم به صورت تاريخي و هم شهر‌به شهر مورد بررسي قرار گرفته است، همچنين به نيشابور، گرگان و اهواز که از قديمي‌ترين شهرهاي شيعه هستند و تا قرن دوم هجري کاملاً با قم در ارتباط بوده‌اند نيز به صورت جدي پرداخته شده است.
به اميرمومنان(ع) و واقعه غدير اشاره داشتيد. نقشه‌هاي غدير و بويژه تعيين مسجد غدير در اين اطلس چگونه است؟
ببينيد، درباره نقشه‌هاي غدير اول بايد بگويم نقشه‌اي که من چاپ کرده‌ام، در اطلس نياز به يک بازنگري دارد، اما درباره خود داستان مسجد غدير بايد گفت مورد تاييد همه سفرنامه‌نويسان است و در منطقه جحفه قرار دارد که در فاصله مکه و مدينه است، اما از آنجا که مسير بين اين دو شهر چند بار تغيير کرده است، آرام‌آرام مردم از آن دور افتاده‌اند.
اما در ارتباط با محل دقيق مسجد غدير 2 محقق کار جدي کرده‌اند. يک ايراني با نام محمدباقر نجفي و ديگري استادي سعودي است با نام فضلي که در دانشگاه جده تدريس مي‌کند.
نتيجه تحقيقات اين 2 استاد با يکديگر اختلاف دارد، البته اين اختلاف چيزي حدود 4 تا 5 کيلومتر است و براي همين هم چون خودم امکان تحقيق ميداني را نداشتم، خلاصه‌اي از پژوهش هر 2 نفر را در اين اطلس آورده‌ام و در نقشه هم يک موقعيت کلي را نشان دادم.
اگر بخواهيد در مسير تحول و تاسيس شيعه، جايگاهي براي واقعه غدير تعريف کنيد چه مي‌گوييد؟
غدير در واقع اصل تشيع است و مهم‌ترين ويژگي شيعه، اعتقادش به امامت است و من هم بايد بگويم بنياد امامت همين غدير است.
در تاييد جايگاه والاي غدير کافي است به حديث غدير نگاه کنيد يا آنجا که اميرمؤمنان(ع) وقتي در کوفه سخنراني مي‌کرد ضمن سخنان خود رو به جمعيت کرد و گفت: شما را به خدا سوگند مي‌دهم هر کس در غدير حاضر بود و به گوش خود شنيد که پيامبر(ص) مرا به جانشيني خود برگزيد بايستد و شهادت بدهد و نفرين کرد کسي را که غدير را ببيند و سکوت کند.
خب چه واقعه و حديثي تا اين اندازه مهم بوده است که علي(ع) براي آن سوگند و قسم مي‌خورد.
در ارتباط با اميرالمومنين(ع) البته پرداخت جدي در اطلس شيعه وجود دارد و جنگ‌هاي آن حضرت مانند نهروان، جمل و صفين به تفصيل آمده است يا درباره ديگر معصومين و امامان مانند حضرت امام حسين(ع) نقشه کاملي از کربلا آورده شده و حتي ما براي اولين بار فهرست شهداي کربلا را بر اساس متون قديم در اين کتاب داريم.
دولت‌ها و حکومت‌هاي شيعه هم مورد توجه شما و گروهتان قرار گرفته‌اند؟
يک فصل به دولت‌هاي شيعه اختصاص داده شده است که برجسته‌ترين آن دولت‌هاي علوي آل‌بويه در شمال ايران است يا در دولت‌هاي حاکم بر ايران مثل صفوي نقشه‌هاي فراواني داريم. حتي فهرست علماي برتر، مراجع و مدارس مهم صفوي و هرچيزي که فکر کنيد در تاريخ شيعه اهميتي دارد، سعي کرديم در اين اطلس نمايش دهيم.
نقشه زندگي و سالشمار حدود 40 مرجع درجه يک و تاثيرگذار شيعه در اين اطلس وجود دارد، مراجعي که مي‌توان گفت به نوعي جانشين ائمه هستند و اين فهرست تا زمان حضرت امام خميني(ره) ادامه دارد و توضيحات مبسوطي داده شده است.
بخش مهم ديگري که در اين زمينه وجود دارد مکاتب فقه شيعه است، مکاتبي مانند اخباري. آيا در اين زمينه هم اطلس شيعه اطلاعات و نقشه‌هاي جغرافيايي ارائه مي‌کند؟
همه اين موارد ديده شده است، مثل همان مکتب اخباري که اشاره کرديد يا مکتب حله و بسياري از مکاتب ديگر که همراه رهبران فکري و انديشه‌اي آنها و همچنين مهم‌ترين ويژگي‌ها و مولفه‌هاي آن معرفي شده است. به عبارتي در اين اثر سعي کرديم به عنوان دايره‌المعارف شيعه نزديک شويم و به اجمال به هر موضوعي بپردازيم.
چگونگي رشد و ايجاد تشيع در ديگر کشورها بويژه قاره آمريکا و آفريقا مورد توجه شما در اين کتاب بوده است. اما در مقايسه با بخش‌هاي ديگر به نظر مي‌رسد چندان تمرکز و وسعت لازم وجود ندارد، چرا؟
خب، من اعتراف مي‌کنم بعضي بخش‌هاي کتاب قوي است و بخشي ضعيف که اين ضعف هم به اين دليل بود که اطلاعات دست ما نبود، مجمع جهاني اهل‌بيت(ع) يا سازمان فرهنگ و ارتباطات نيستيم، ولي خب در برخي کشورها مثل فرانسه دوستان طلبه‌اي داشتم که کمکم کردند يا عراقي‌ها بعد از اين که صدام آنها را آواره کرد، تشيع را خيلي خوب در هلند گسترش دادند و از آنها کمک گرفتم. فکر مي‌کنم اين بخش‌ها بايد استمرار پيدا کند و بيشتر مورد توجه قرار گيرد.
مثلا برخي فصل‌ها مثل کانادا بيشتر موسسات و نهادها و انجمن‌هاي مسلمانان و شيعه مورد توجه قرار گرفتند و اگر امکانش به وجود بيايد که هياتي به طور مستمر اين کتاب را پشتيباني کند و مداوم به روز شود، اطلس شيعه مي‌تواند به مرجعي کامل و دايره‌المعارفي فراگير و بي‌نظير تبديل شود و البته معتقدم کار ما قدم اول است نه قدم آخر.
سينا علي محمدي
انتهای پیام