ريزش مخاطب حاصل نگاه انحصاري به مجموعه هاي مناسبتي سيما

صدای شیعه: مروري به عملکرد 10ساله شبکه‌هاي مختلف سيما در عرصه ساخت مجموعه‌هاي مناسبتي نشان مي‌دهد که اين امتياز - توليد اثر براي ايام ويژه- در اختيار عده‌اي خاص اعم از کارگردان، تهيه کننده، عوامل توليد و حتي بازيگران بوده است.
شايد به همين خاطر است که از نگاه منتقدان و کارشناسان عرصه رسانه، اين مجموعه‌ها امروز به ورطه تکرار دچار شده‌اند که دلزدگي مخاطب عوارض آن به شمار مي‌رود.
به عقيده کارشناسان،با وجود فراز و فرودهايي که شبکه‌هاي مختلف تلويزيوني در يک دهه اخير در زمينه ساخت مجموعه‌هاي مناسبتي به ويژه ماه رمضان و ايام نوروز طي کرده‌اند، هنوز دست اندرکاران تلويزيون تکليف خود را در زمينه ساخت آثار مناسبتي نمي‌دانند.
ورود به حيطه موضوع‌هاي ماورايي و متافيزيکي و نشان دادن چهره‌اي از شيطان يا فرشته، انتخاب يک موضوع اجتماعي و حتي عاشقانه و ترديد درپخش مجموعه اي طنز، دلمشغولي‌هاي مديران شبکه‌هاي سيما براي انتخاب يک اثر براي ماه مبارک رمضان و قرار گرفتن در رقابت با ساير شبکه هاي سيماست.
وجود رقابت غير حرفه‌اي در ميان دست اندرکاران شبکه هاي مختلف تلويزيوني بدون توجه جدي به خواست و نياز مخاطب زماني رخ نمايي مي‌کند که يک اثر با اقبال نسبي مخاطبان رو به رو شده، نويسندگان، تهيه‌کنندگان و کارگردانان دست به کار مي‌شوند و براي آنکه امتياز ساخت يک مجموعه مناسبتي را کسب کنند به نوعي کپي‌برداري از آن را دستمايه کار قرار مي دهند.
مروري بر عملکرد يک دهه شبکه‌هاي يک، دو، سه و پنج سيما و پخش 40 اثر مناسبتي نشان مي‌دهد که جز چند کارگردان، تهيه کننده و نويسنده در توليد اين آثار نقشي ندارند.
در ابتداي دهه 80 شبکه اول سيما با ساخت مجموعه 'چراغ‌هاي خاموش' به کارگرداني کاظم بلوچي و تهيه‌کنندگي مشترک بلوچي و محمدغلامپور، شبکه دوم سيما با مجموعه 'مهماني از بهشت' به کارگرداني عبدالله باکيده و تهيه‌کنندگي رضا جودي، شبکه سوم با مجموعه 'گمگشته' با کارگرداني رامبد جوان و تهيه کنندگي مهران رسام و شبکه پنجم سيما با 'يادداشت‌هاي کودکي' به کارگرداني پريسا بخت آور و تهيه کنندگي اصغر فرهادي اين رقابت را آغاز کردند.
بررسي آمارها نشان مي‌دهد که 'رضا عطاران'، 'سعيد سلطاني' و 'سيروس مقدم' در اين دهه هر يک با ساخت سه مجموعه گوي سبقت را از ديگران ربوده‌اند.
'عليرضا افخمي' که امسال مجموعه 'پنج کيلومتر تا بهشت' را روي آنتن پخش شبکه سوم سيما دارد، سال 84 با ساخت مجموعه 'او يک فرشته بود' براي شبکه دوم سيما، آغازگر ساخت مجموعه‌هاي به تعبيري ماورايي در تلويزيون شد.
افخمي در سال 85 مجموعه 'زيرزمين' را براي شبکه سوم سيما ساخت که مضموني اجتماعي و درون مايه اي طنز داشت و در سال 88 نيز 'پنجمين خورشيد' را از اين شبکه روي آنتن برد که چندان در جذب مخاطب موفق عمل نکرد.
'سيروس مقدم' نيز از جمله کارگرداناني است که دو اثر با موضوع ماورايي با عنوان 'اغما' و 'روز حسرت' در سال‌هاي 86 و 87 براي شب‌هاي ماه رمضان بينندگان شبکه اول سيما ساخت.
اين کارگردان تجربه ساخت مجموعه‌هاي مناسبتي را با مجموعه 'عروج' در سال 81 براي شبکه سوم سيما آغاز کرد.
در ميان کارگرداناني که طنز را دستمايه ساخت اثر در ماه رمضان قرار دادند، 'رضا عطاران' با ساخت سه مجموعه 'خانه به دوش'، 'متهم گريخت' و 'بزنگاه ' پيشتاز است.
اين آثار که از شبکه سوم سيما پخش شدند در رده مجموعه‌هاي پرمخاطب ماه رمضان سيما جاي گرفتند که نشانگر اين است که آثار طنز در تلويزيون با هر اشکال و ايرادي که به محتواي آن وارد بوده، همچنان در جذب مخاطب موفق است.
از سعيد سلطاني نيز سه مجموعه 'رسم عاشقي'، 'شکرانه' و 'مامور بدرقه' در کارنامه مجموعه‌هاي مناسبي شبکه پنجم سيما به يادگار مانده است که به ترتيب در سال‌هاي 83، 86 و 87 پخش شدند.
اما از بين کارگرداناني که در اين سال‌ها دو اثر راهي آنتن‌ سيما کردند مي‌توان به پريسا بخت‌آور، کاظم بلوچي، حسين سهيلي‌زاده، حسن فتحي، قاسم جعفري، محمدحسين لطيفي و اکبر منصور فلاح اشاره کرد.
لطيفي دو مجموعه 'صاحب دلان' و 'نردبام آسمان' را براي شبکه اول سيما تهيه کرد و 'حسن فتحي' نيز 'ميوه ممنوعه' و 'در مسير زاينده رود' را به ترتيب در شبکه‌هاي دوم و اول سيما روي آنتن برد.
آثار اين دو کارگردان در دوره‌اي که توجه به مسايل ماورايي و آثار طنز شبکه‌هاي سيما را اشباع کرده بود، توانست علاوه بر جذب مخاطب، نظر منتقدان سينمايي و تلويزيوني را به خود جلب کند و در مجموع نشان داد که موفقيت يک اثر مناسبتي به تکرار يک موضوع پر مخاطب نيست.
سهيلي زاده ديگر کارگردان تلويزيوني نيز کار مناسبتي خود را در سال 82 با ساخت 'رانت خوار کوچک' براي شبکه پنجم سيما کليد زد و سپس مجموعه 'آخرين گناه' را که مضموني متافيزيک و ماورايي داشت، در سال 85 روي آنتن شبکه دوم سيما برد.
همچنين از بلوچي مجموعه هاي 'چراغ‌هاي خاموش' و 'نسيم رويا'،از بخت‌آور يادداشت‌هاي کودکي ' و '‌پشت کنکوري‌ها'، از منصور فلاح 'براي آخرين بار' و 'به خاطر تو' به يادگار مانده است. قاسم جعفري نيز علاوه بر مجموعه 'کمکم کن' ، کارگرداني مشترک مجموعه 'به خاطر تو ' را در کارنامه دارد.

** تهيه‌کنندگان پيشتاز در آنتن ماه رمضان
در اين 10 سال تهيه‌کنندگان مختلفي با شبکه‌هاي مختلف سيما در زمينه ساخت مجموعه‌هاي مناسبتي ماه رمضان همکاري داشتند و بخت خود را در اين زمينه آزمودند اما 'رضا جودي ' با تهيه کنندگي هفت اثر پيشتاز ميدان است.
مجموعه‌هاي مهماني از بهشت، نوعروس، عبور از پاييز، سي‌امين روز، مرده متحرک، صاحبدلان و اغما عناوين آثاري هستند که جودي تهيه کنندگي آن را در اين سال‌ها بر عهده داشت.
ايرج محمدي و مهران مهام نيز به خاطر تهيه کنندگي آثار عطاران و صديقه صحت با تهيه‌کنندگي 'به خاطر تو'، 'براي آخرين بار' و 'کمکم کن' در رده بعدي تهيه‌کنندگاني قرار دارند که بيشترين آثار را در ماه رمضان روي آنتن برده است.
رامين عباسي زاده با توليد 'او يک فرشته بود' و 'سقوط يک فرشته'، داود هاشمي بخاطر تهيه 'پنجمين خورشيد' و ' پنج کيلومتر تا بهشت'، اسماعيل عفيفه به خاطر ' مامور بدرقه' و 'ميوه ممنوعه' و بهروز مفيدي با 'زيرزمين' و 'يک وجب خاک' در رده سوم تهيه کنندگي آثار مناسبتي تلويزيون قرار دارند.

** نويسندگان پر اثر ماه رمضان
در ميان نويسندگان مجموعه‌هاي مناسبتي نيز '‌عليرضا کاظمي پور' به خاطر نگارش فيلمنامه مجموعه‌هاي تلويزيوني گمگشته، به خاطر تو، او يک فرشته بود، کمکم کن، ميوه ممنوعه پيشتاز نويسندگان است.
'سعيد رحماني' با نگارش چهار فيلمنامه رسم عاشقي، مرده متحرک، گمگشته و همراز قرار دارد.
از ' عليرضا افخمي ' نيز نگارش فيلمنامه‌هاي اغما، روز حسرت و پنجمين خورشيد به يادگار مانده است.
با مرور توليدات 10 سال گذشته مجموعه‌هاي سيما در ماه رمضان،مشخص مي‌شود که توليد در اين ايام پرمخاطب و حساس براي عيار سنجي شبکه هاي تلويزيوني در انحصار عده‌اي محدود از بين فعالان عرصه سينما و تلويزيون بوده است و ديگر کارگردانان و برنامه سازان مجال عرض اندام نداشته اند.
به عقيده صاحب نظران، دايره تنگ توليد فيلم و سريال و انحصاري بودن آن در حوزه مناسبت‌ها - ماه رمضان و نوروز- موجب شده که آثار ارايه شده با اندکي تغيير، شباهت غيرقابل انکاري با يکديگر داشته باشند و تداوم روند يادشده ريزش مخاطب را در پي داشته باشد.
مجموعه‌هاي امسال سيما در ماه مبارک رمضان نشانگر اعمال رويکرد يادشده و تکرار مضموني در آثار ارايه شده است.