معرفی نشریه «بعثت»
ـ تاریخچه و شناسنامه نشریه
نشریه بعثت وابسته به مرکز بررسی‌های اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم است که به‌همت استاد سیدهادی خسروشاهی (بنیان‌گذار مرکز) از سال 1358 با گستره توزیع در سطح استان قم و مشترکین در شهرستان‌ها منتشر میشد. این نشریه که با 40 سال سابقه انتشار به‌عنوان قدیمی‌ترین نشریه استان قم به‌شمار می‌آمد، به‌دلیل رویکردی که به نهضت‌ها و حرکت‌های روشنگرانه اسلامی و معرّفی اندیشه‌های روشنفکران اسلامی داشت و همچنین تجزیه و تحلیل‌ها و تفسیرهای مفصلی که از اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داخل کشور ارائه می‌داد، از همان ابتدای انتشار، مورد توجه اقشار تحصیل‌کرده و روشن‌فکر ـ به‌ویژه روحانیون ـ بوده است.
نخستین شماره نشریه بعثت در روز چهارشنبه (24 بهمن‌ماه 1358) با دو نام «بعثت» و «19 دی» (به‌دلیل گرامی‌داشت روز تاریخی 19 دی) با صاحب امتیازی و سردبیری سیدهادی خسروشاهی، مدیر مسئولی احمد فرزانه و مدیریت داخلی سیدمحمد موسوی منتشر شد. مطالب این شماره ـ که در 8 صفحه منتشر شد ـ عبارت بودند از: «مصاحبه با روژه‌گارودی درباره پیروزی انقلاب» و«سخنرانی شمس آل‌احمد درباره فرهنگ و انقلاب».
از جمله عناوینی که در سال نخست انتشار این نشریه به آنها پرداخته شد، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. انقلاب و اسلام در مصر؛
2. بزرگداشت مرد مبارز تاریخ، آیت‌الله کاشانی؛
3. مصاحبه با رهبر اخوان‌المسلمین مصر؛
4. ویژه‌نامه آیت‌الله سید محمدباقر صدر؛
5. ویژه‌نامه استاد مطهری؛
6. مصاحبه با فتحی یکن؛ دبیرکل جماعت اسلامی لبنان؛
7. ویژه‌نامه سالگرد دکتر علی شریعتی؛
8. مطالبی پیرامون امام موسی‌صدر؛
9. مطالبی پیرامون، حدود شرعی چیست و چگونه جاری می‌شود؟؛
10. مطالبی پیرامون کنفرانس اندیشه اسلامی الجزایر با حضور استاد خسروشاهی؛
11. مطالبی پیرامون اسلام و انقلاب فرهنگی؛
12. مطالبی پیرامون نهضت‌های اسلامی در عراق؛
13. مطالبی پیرامون حرکت‌های اسلامی در الجزایر، سودان و فیلیپین؛
14. مقاله‌ای با عنوان جاذبه انقلابی و ماهیت مردمی اسلام از خانم ایندیریا گاندی و... .
در سال دوم، سیدمحمد موسوی به‌عنوان مدیرمسئول نشریه انتخاب شد و تا سال ششم در این سمت باقی ماند. از سال ششم به بعد تا پایان سال 98، این نشریه با صاحب‌امتیازی و مدیر مسئولی استاد سیدهادی خسروشاهی به کار خود ادامه داد. ضمن اینکه از ابتدای دهه 80، سیدمحمود خسروشاهی سردبیری نشریه بعثت را بر عهده گرفت.
ـ تیراژ نشریه
با توجه به توزیع استانی نشریه، تیراژ آن نیز محدود بوده و متناسب با رویکردهایی که نشریه در طی سال‌های مختلف اتخاذ می‌کرد، تیراژ نشریه نیز متغیر بود. برای مثال می‌توان به تیراژ نشریه در دهه 70 اشاره کرد که به‌طرز چشمگیری بالا رفته و اکثر اوقات نایاب می‌شده است.
ـ دوره انتشار نشریه
نشریه بعثت از ابتدا به‌صورت «هفته‌نامه» منتشر میشد؛ امّا از سال بیست و هشتم (1387) به‌علت مشکلات مالی و افزایش هزینه پست و غیره، به‌صورت «دو هفته‌نامه» منتشر می‌گشت.
ـ تعداد صفحات نشریه
نشریه بعثت در سال اوّل و دوم با تعداد 8 صفحه منتشر میشد؛ اما از سال سوم به بعد، (با توجه به تغییر قطع نشریه از رحلی به قطع روزنامه‌ای بزرگ) تعداد صفحات آن به 4 صفحه کاهش پیدا کرد و این تعداد تا سال هفتم که قطع نشریه مجدداً به قطع رحلی بازگردانده شد، ثابت باقی ماند. از سال هفتم تعداد صفحات نشریه به 8 صفحه افزایش یافت و در نهایت از سال بیست و هشتم به بعد (که دوره انتشار نشریه از هفته‌نامه به دو هفته‌نامه تغییر داده شد)، به‌صورت متغیر در 12 تا 16 صفحه منتشر شده است.
ـ فرمت رنگی نشریه
نشریه بعثت از سال نخست انتشار تا سال یازدهم به‌صورت سیاه و سفید منتشر شد؛ اما از سال یازدهم به بعد، صفحه اوّل و آخر آن به‌صورت «چاپ دو رنگ» منتشر میشد. استفاده از رنگ دوم در شماره‌های مختلف، متفاوت بود؛ به‌طوری که بعضی از شماره‌ها با دو رنگ سیاه و آبی و بعضی دیگر با دو رنگ سیاه و قرمز و بعضی دیگر با دو رنگ سیاه و سبز منتشر می‌شدند.
ـ اهداف و رویکرد نشریه
رویکرد اساسی نشریه، پرداختن به نهضت‌ها و حرکت‌های روشنگرانه اسلامی در خاورمیانه و آفریقا بود؛ به‌طوری که تقریباً می‌توان گفت در هر شماره به معرفی، تفسیر و بررسی آثار و آرای یکی از اندیشمندان روشنفکران دینی (داخلی و خارجی) از قبیل سید جمال‌الدین اسدآبادی، علامه طباطبایی، امام موسی‌صدر، شهید محمدباقر صدر و روشنفکران دینی در جهان اسلام، اخوان المسلمین مصر و... پرداخته میشد. نشریه بعثت در کنار این مطالب، به پوشش مطالب تاریخی، سیاسی و خبری داخلی و حوزوی نیز می‌پرداخت.
با توجه به توضیحات بالا و شناخت‌نامه‌ای که از زندگی، آثار و فعالیت‌های استاد سیدهادی خسروشاهی (به‌عنوان صاحب امتیاز و مدیرمسئول نشریه) داده شد، رویکرد نشریه بعثت نیز تا حدود زیادی مشخص می‌شود؛ به این صورت که این نشریه با به‌کارگیری آراء و نظرات بزرگان و مصلحان دینی‌ای همچون سید جمال‌الدین اسدآبادی، علامه طباطبایی، امام موسی‌صدر و... و همچنین معرفی، تقدیر و تجلیل از نظریه‌پردازان، پیشگامان و فعالان معاصر در عرصه تقریب مذاهب، در پی ترویج و توسعه فرهنگ میانه‌روی و اعتدال اسلامی مبتنی بر گفت‌وگو و همگرایی و هم‌اندیشی با سایر ادیان، مذاهب و مکاتب فکری و عقیدتی بود؛ چیزی که شاید بیشترین نمود خود را در مباحث بی‌شمار مطرح‌شده در نشریه بعثت مربوط به «تقریب ادیان و مذاهب» نشان می‌داد. عمده مطالب نشریه در دهه 80 و از زمان سردبیری سیدمحمود خسروشاهی نیز، به حرکت‌های اسلامی منطقه به‌ویژه انتفاضه فلسطین و مقاومت لبنان، ترکیه، افغانستان و... اختصاص داشته؛ ضمن اینکه بر تعداد مطالب تاریخی، مذهبی و فرهنگی آن نیز به‌نحو چشمگیری افزوده شد.
این گرایش به تعادل و گفت‌وگو را حتی می‌توان در مرزبندی و خط مشی سیاسی نشریه هم جستجو کرد. به‌عنوان مثال در حوادث پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، با استفاده از مطالب و تیترهای معتدل که دیگر نشریات به‌دلیل افراط و تفریط‌های سیاسی، کمتر از آنها استفاده می‌کردند، رویکردی میانه و در جهت رفع مشکلات و کشمکش‌هایی که در کشور ایجاد شده بود، داشته است. از نمونه این تیترها می‌توان به تیترهایی چون: «آشوب و اغتشاش تنها به‌نفع دشمن است»، «با مراقبت از رفتار و گفتار خود، آتش اختلاف‌ها را شعله‌ور نکنیم» (آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی)، «هیچ گروهی نباید پیروزی ملت را به‌نفع خود مصادره کند» (آیت‌الله مهدوی کنی)، «دامن زدن به اختلافات، باعث سیطره دشمنان می‌شود» (آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی)، «مجامع سیاسی و رسانه‌ای به دروغ، غیبت، تهمت و شایعه‌پراکنی مبتلا شده‌اند»، «برخی روزنامه‌ها به فحش‌نامه تبدیل شده‌اند» (آیت‌الله‌العظمی مظاهری) و... اشاره کرد.
ـ قیمت نشریه
قیمت نشریه در سال نخست 10 ریال بوده است و در سال دوم به 5 ریال کاهش پیدا می‌کند؛ اما از سال سوم مجدداً با قیمت 10 ریال عرضه میشد. نشریه در سال‌های یازدهم و دوازدهم با بهای 20 ریال منتشر میشد و از سال بیست و هشتم بهای آن به 50 تومان افزایش پیدا کرد. این نشریه تا پایان سال 1398 با قیمت 500 تومان منتشر میشد.
ـ لوگوی نشریه
لوگوی نشریه بعثت از ابتدای انتشار تاکنون، چندین‌بار تغییر کرده است؛ نخستین لوگوی آن از دو نام «بعثت» و «19 دی» تشکیل شده بود که با حروف چاپی منتشر میشد. در این لوگو، کلمه «هفته‌نامه» در بالا و کلمه «بعثت» در وسط و در نهایت کلمه «19 دی» با فونت تیتر توخالی بزرگ در پایین قرار داده شده است. نشان «ماه و ستاره» ـ که در تمام لوگوهای نشریه بعثت دیده می‌شود ـ نیز در بالای حرف «ی» کلمه «19 دی» قرار گرفته است. این لوگو تا سال 1370 در نشریه استفاده می‌شده است.
در سال دوازدهم (1370 به بعد) تغییراتی در لوگوی نشریه صورت گرفت؛ به این صورت که کلمات «هفته‌نامه» و «بعثت» (با فونت تیتر توپر کوچک) در کنار هم در بالا قرار و کلمه «19 دی» با قلم شکسته نستعلیق تو پر و بزرگ در قسمت پایین لوگو قرار گرفت. نشان «ماه و ستاره» نیز در همان جای قبلی (بالای حرف «ی» کلمه «19 دی») قرار داده شده است.
تغییر بعدی لوگو مربوط به سال بیست و هشتم (1386 به بعد) می‌شود که کلمه «19 دی» به‌علت اشکالات قانونی، از لوگو حذف و تنها کلمه «بعثت» که با فونت ثلث توخالی بزرگ نوشته شده بود، و عبارت «سیاسی، اجتماعی، فرهنگی» ـ که زمینه فعالیت نشریه را مشخص می‌کند ـ با فونت چاپی کوچک، جایگزین آن گردید و نشان «ماه و ستاره» در بالای حرف «ت» کلمه «بعثت» قرار گرفت.
آخرین تغییرات صورت‌گرفته در لوگوی نشریه بعثت، مربوط به نیمه دوم آذرماه 1388 بود که مانند لوگوی قبلی، شامل کلمه «بعثت» و «سیاسی، اجتماعی، فرهنگی» میشد؛ با این تفاوت که فونت کلمه «بعثت» از ثلث به نستعلیق توپُر بزرگ تغییر یافته و همچنین فونت کلمات «سیاسی، اجتماعی، فرهنگی» از فونت چاپی به فونت معلّی تغییر شکل پیدا کرده و در بالای حرف «ت» کلمه «بعثت» (زیر نشان «ماه و ستاره») قرار داده شده است.
ـ منابع مالی نشریه
نشریه بعثت در ابتدای انتشار، به‌منظور تأمین هزینه‌های مالی خود، اقدام به چاپ آگهی‌های ثبت اسناد می‌نمود و از درآمد حاصل از چاپ آگهی، بخشی از هزینه‌های جاری نشریه را تأمین می‌نمود. از طرفی به‌دلیل اینکه بعثت قدیمی‌ترین و تا سال‌های متمادی، تنها نشریه چاپی در استان قم به‌شمار می‌آمد، درآمد حاصل از فروش نشریه نیز، به‌عنوان یکی از منابع مالی آن به حساب می‌آمد؛ ولی آن را از لحاظ مالی تقریباً خودکفا نمی‌کرد؛ ولی در مقطعی از دهه 70 که به‌دلیل انتشار مطالب متنوع و غیرسیاسی، با استقبال عموم مردم در سطح شهر قم نیز مواجه شد و همین امر، زمینه مساعد جهت جذب آگهی‌های بیشتر و اختصاص فضای بیشتری به چاپ آگهی‌های ثبت اسناد از سوی نشریه را فراهم آورد؛ اما از اواسط دهه 80 به‌دلیل کمبود بیش از حد آگهی‌ها و کاهش قیمت آنها (به‌دلیل پیدایش نشریات رقیب در سطح استان) و همچنین ادعای بعضی مخاطبان مبنی بر عدم تناسب این آگهی‌ها با مطالب نشریه، مسئولان دو هفته‌نامه بعثت تصمیم گرفتند که از چاپ آگهی در این نشریه خودداری کنند و هزینه‌های جاری آن، به‌طور کامل از حساب شخصی استاد سیدهادی خسروشاهی تأمین می‌شده است.
ـ بخش‌های مختلف نشریه
□ صفحه اوّل
یک پنجم بالایی از حجم صفحه اوّل به لوگوی نشریه اختصاص یافته و در کنار لوگو، سخنی از صحیفه امام خمینی(ره) با عنوان «هشدار!» قرار داده شده بود.
□ هشدار امام!
قلم شیطان: «... به همه آقایان می‌گویم با هم جنگ نکنید. روزنامه‌ها را پر نکنید از بدگویی از هم... انتقاد، غیر انتقام‌جویی است. انتقاد، انتقاد صحیح باید بشود. هرکس از هرکس می‌تواند انتقاد صحیح بکند؛ اما اگر قلم دستش گرفت، انتقاد کند برای انتقام‌جویی، این همان قلم شیطان است...»
«... دعواهای ما دعوایی نیست که برای خدا باشد... همه ما از گوشمان بیرون کنیم که دعوای ما برای خداست.ما برای مصالح اسلامی دعوا می‌کنیم... دعوای من و شما و همه کسانی که دعوا می‌کنند، همه برای خودشان است...»
دو پنجم میانی صفحه اوّل به تیترها و سرخط مهم‌ترین مطالب در هر شماره اختصاص داده شده بود که معمولاً در کنار هر یک از عناوین، عکس‌هایی از شخصیت‌هایی که آن مطلب از آنها و یا در مورد آنها نقل شده، آورده میشد.
و در نهایت دو پنجم پایانی صفحه نخست، جایی که مطالب نشریه از آنجا آغاز می‌شود.
□ بخش یادمان
این بخش که به یکی از بخش‌های تقریباً ثابت نشریه تبدیل شده بود، به معرفی زندگینامه و سرگذشت علمی بزرگان دینی، اساتید علمی و چهره‌های شاخص روشن‌فکری دینی می‌پرداخت. ترتیب مطالب در این بخش، معمولاً به این صورت بود که ابتدا با بیان زندگینامه مختصری از شخصیت مورد نظر، به معرفی او پرداخته میشد و در ادامه از طریق مصاحبه با دوستان و نزدیکان وی، زوایای مختلف و پنهان شخصیت مورد نظر را بیشتر برای خواننده روشن می‌ساخت. یکی از جذابیت‌های دیگر این بخش، (علاوه بر خاطرات دوستان قدیمی)، استفاده از تصاویر قدیمی بود که در بین مطالب گنجانده میشد که در بیشتر آنها می‌توان تصاویر مربوط به دوران جوانی چهره‌های شاخص را مشاهده نمود.
□ بخش فرهنگی
در بخش فرهنگی، همان‌طور که از نامش پیداست، به اخبار و گزارش‌های مربوط به حوزه فرهنگ پرداخته میشد. مطالب ارائه‌شده در این بخش شامل: معرفی شخصیت‌های فرهنگی، معرفی جدیدترین کتب و نشریات منتشرشده در حوزه فرهنگ، اخبار و گزارش‌های فرهنگی مانند گزارش‌هایی در مورد عملکرد مؤسسات فرهنگی و ناشران مطرح و یا گشایش کتابخانه‌ها، موزه‌ها، برگزاری نشست‌ها، سمینارها و بزرگداشت‌های فرهنگی و همچنین مقالات و یادداشت‌های مناسبتی به‌مناسبت تقارن زمان انتشار نشریه با ولادت، شهادت و یا مناسبت‌های ملی و مذهبی خاص بود.
□ بخش تقریب
این بخش که شاید بتوان آن را مهم‌ترین بخش نشریه بعثت (به‌دلیل انطباق کامل با علایق و رویکردهای مسئولان آن) دانست، به پوشش اخبار مربوط به مجامع، سازمان‌ها و مراکزی که در حوزه همگرایی و تقریب مذاهب اسلامی فعالیت می‌کنند؛ مانند: «مجمع تقریب مذاهب اسلامی»، «کنفرانس وحدت اسلامی»، «مجمع اتحاد جهانی دانشجویان اسلام» و... می‌پرداخت. در این بخش با بهره‌گیری از انواع مطالب مانند اخبار، مصاحبه، گزارش، معرفی شخصیت‌ها و کتاب‌های (داخلی و خارجی) مرتبط با موضوع تقریب مذاهب اسلامی، سعی بر تأکید هرچه بیشتر به لزوم و اهمیت تقریب با دیگر مذاهب اسلامی میشد.
گفتنی است، به این بخش از آغاز انتشار نشریه اهتمام و در سال‌های اخیر، فضا و صفحات بیشتری، با توجه به نیازهای جامعه، به آن اختصاص داده شد.
□ بخش سیاسی
در این بخش، بیشتر به تفسیر و تجزیه و تحیلیل موضوعات و رخدادهای سیاسی داخل و خارج از کشور پرداخته میشد؛ پیگیری تحولات سیاسی عراق، مصر، عربستان، لبنان، یمن و حتی نقش مخرب شبکه‌های ماهواره‌ای در تحولات سیاسی منطقه و... در کنار پرداختن به تحولات سیاسی در داخل کشور، از جمله مطالبی بود که نشریه بعثت در بخش سیاسی به آنها پرداخته میشد.
□ بخش خبری
با توجه به اینکه نشریه بعثت به‌صورت دو هفته‌نامه منتشر میشد، در هر شماره، مهم‌ترین اخبار مربوط به حوادت و رخدادهای دو هفته گذشته، در بخشی با عنوان بخش «خبری» منتشر میشد. حوزه پوشش اخبار منتشرشده در این بخش، عموماً به اخبار حوزه دین، روحانیون و شخصیت‌های برجسته دینی اختصاص داشت. پوشش سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (در صورتی که در دو هفته گذشته سخنرانی کرده بودند) و یا مراجع تقلید، یکی از مطالب ثابت این بخش در هر شماره به حساب می‌آمد.
□ بخش جهان اسلام
این بخش را می‌توان به‌عنوان یکی از بخش‌های ثابت و همیشگی نشریه بعثت به‌شمار آورد. مطالب منتشرشده در بخش جهان اسلام، بیشتر به تجزیه و تحلیل رخدادها، تصمیمات بین‌المللی و منطقه‌ای و به‌طور کلی مسائل روز مرتبط با اسلام و کشورهای اسلامی می‌پرداخت.
□ بخش نظرها و اندیشه‌ها
بخش نظرها و اندیشه‌های نشریه بعثت، با استفاده از مطالب مختلفی چون مقاله، مصاحبه، گزارش، خبر، تفسیر، یادداشت و...، حوزه وسیعی از موضوعات متنوع از قبیل: معرفی چهره‌های ماندگار معاصر و اندیشه‌های آنان، معرفی جنبش‌ها و نهضت‌های اصلاحی جهان اسلام، تبیین روش‌های سیاسی و اندیشه‌های امام موسی‌صدر، سید جمال‌الدین اسدآبادی، علامه طباطبایی و... را شامل میشد.
□ بخش معرفی کتاب
در این بخش نیز همان‌طور که از نامش مشخص است، به معرفی کتاب‌هایی که بیشتر با علوم دینی و یا حرکت‌ها و نهضت‌های روشنگرانه مذهبی مرتبط هستند، پرداخته میشد. رویکرد نشریه در این بخش که به‌صورت پراکنده در بعضی از شماره‌ها به چشم می‌خورد، به این صورت بود که در هر شماره، به معرفی جدیدترین کتاب‌های منتشرشده از سوی ناشران دینی مطرح در سطح کشور می‌پرداخت. از جمله ناشرانی که بعثت در این بخش به معرفی کتاب‌های آنها پرداخته است، می‌توان به انتشارات اطلاعات، دلیل ما، انقلاب اسلامی، مرکز اسناد تاریخی، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، دارالحدیث، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بوستان کتاب و... اشاره نمود.
ـ توصیه علامه عسکری به مطالعه نشریۀ «بعثت»
بسمه تعالی
جناب حجت الاسلام آقای سید هادی خسروشاهی
مدیر مسئول محترم روزنامه وزین بعثت اطال الله بقاءه
سلام علیکم
احتراماً، اینجانب روزنامه بعثت را دریچه باز به جهان و مبلّغی دانا و مدافعی توانا از اسلام و مسلمانان می بینم و خواندن شماره های این را به مسلمانان فارسی زبان توصیه می کنم و به علامت تقدیر و تشکر بعضی از مؤلفات خود را به شما اهدا می کنم. با آرزوی توفیقات الهی
سید مرتضی العسکری/ رئیس دانشکده اصول الدین
ـ سخن پایانی
باید گفت: نشریه بعثت علی‌رغم کمی تعداد صفحات و نوع کاغذ و چاپ، یکی از پرمحتواترین نشریاتی بود که با امکانات بسیار محدود و شاید شخصی، از قم منتشر میشد و مورد توجه شخصیت‌های معروف حوزه و جامعه مذهبی بود و انتشار بی‌وقفه و بدون حتی یک نوبت تعطیلی در دوران سخت هشت ساله دفاع مقدس که به بیش از هزار و ششصد شماره رسید، آن هم در هزاران صفحه با چندین هزار مقاله و مصاحبه و.... نشان‌دهنده «استقامت» استاد سیدهادی خسروشاهی در راه هدفی است که به آن ایمان داشت و در راه نشر آن قلم می‌زدند...